Begin mei ging de prijs voor het uitstoten van een ton CO2 voor het eerst door de 50 euro-grens heen. Volgens velen een historisch moment dat laat zien dat het Europese emissiehandelssysteem (ETS) begint te werken. Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN AMRO, is een andere mening toegedaan. “Het systeem heeft altijd al gewerkt, de scherpe prijsstijging komt door marktspeculatie.” Waar gaat de emissieprijs naartoe?

In deze serie probeert Warmte365 te schetsen hoe het ETS in elkaar steekt, wat de gevolgen zijn voor de businesscase voor warmtebronnen en wat de gevolgen van de stijgende emissieprijzen hiervoor zullen zijn.

Warmte365 schreef onlangs dit overzicht over de werking van het ETS. “In het kort krijgt een bedrijf een deel vrije emissierechten, en daar hangt een bepaalde waarde aan”, zo legt Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN AMRO, uit. “Als een bedrijf vooruit loopt op zijn duurzaamheidsdoelen en minder uitstoot dan toegestaan, kan het zijn vrije emissierechten verkopen via het emissiehandelssysteem.”

Een bedrijf dat meer uitstoot dan toegestaan is namelijk verplicht emissierechten bij te kopen. Dat kost geld, wat ook in het bedrijf geïnvesteerd had kunnen worden. “Bijvoorbeeld in verduurzaming, want voor de concurrentiepositie van een bedrijf is dat echt belangrijk. Een bedrijf dat zijn rechten wel kan verkopen, kan namelijk wel in zichzelf investeren.”

Versnelde afbouw
Lang bleef de prijs om een ton CO2 uit te stoten onder de 30 euro hangen, totdat de prijs rond oktober 2020 de weg omhoog inzette en op 2 juli 2021 een nieuwe piekprijs bereikt op 58,40 euro.

Van Cleef wijt de forse stijging aan marktspeculatie. “De beschikbare rechten worden jaarlijks met 2,2 procent afgebouwd op dit moment, maar dat percentage zal zeer binnenkort verder omhoog gaan. Als er minder emissierechten beschikbaar zijn dan zullen ze ook duurder worden.”

De versnelde afbouw van het aantal emissierechten is een direct gevolg van de toegenomen klimaatambities vanuit Brussel. “Het aantal vrijstellingen wordt teruggebracht en de Europese Unie doet begin deze maand een suggestie voor een grotere jaarlijkse afbouw, omdat de Europese Commissie zijn eigen ambities heeft bijgesteld van 40 procent uitstootbesparing naar 55 procent ten opzichte van het niveau in 1990.”

Deze suggestie zal vermoedelijk 14 juli gepresenteerd worden, zo meldt EURACTIV. Het plafond – de maximale toegestane hoeveelheid CO2-uitstoot per jaar – komt hierdoor lager te liggen en dat vraagt om een snellere jaarlijkse afbouw. Dit heeft er volgens Van Cleef voor gezorgd dat ook beleggers, naast bedrijven, nu emissierechten inkopen. “Zij speculeren op toenemende schaarste van emissierechten, verdere prijsstijgingen en zullen die rechten daarna met winst willen verkopen.”

Technologische ontwikkeling
In de tweede handelsperiode daalde de prijs van emissierechten in deze periode door de kredietcrisis en het ruimhartig toekennen van gratis emissierechten. Desondanks is Van Cleef er toch van overtuigd dat het systeem toen ook al werkt, maar dit door de crisis niet zichtbaar was.

“Ik voel me af en toe een roepende in de woestijn. Het systeem werkt in mijn ogen sowieso, omdat het ervoor zorgt dat investeren in duurzame technieken aantrekkelijker wordt door de oplopende prijs, maar die is ook afhankelijk van de techniek. Bedrijven kunnen niet sneller verduurzamen dan dat de technologische ontwikkelingen. Ik vergelijk het wel eens met een auto. Bij 8.000 toeren ga je toch ook niet meer verder accelereren?”

In zijn ogen kan de emissieprijs beter niet zo snel stijgen als nu. “De reductieambities liggen vaak hoger dan dat de technologische ontwikkeling ver is. Als de prijzen ook nog eens te hoog liggen, dan redden bedrijven het niet om te verduurzamen. Met als gevolg dat veel bedrijven emissierechten moeten bijkopen, de vraag te hoog wordt en de prijzen verder stijgen.”

Dat er veel kritiek bestaat op het ETS wijt Van Cleef aan het politieke karakter van het systeem. “Politici roepen vaak hosanna als de emissieprijzen omhoog schieten, maar dat is vooral omdat ze de investeringen in duurzame energie willen aanjagen. Het is ook echt een politiek instrument.”

Volhouder wint
Maar wat is de toekomst van emissieprijs? Van Cleef wil er geen harde voorspellingen over doen maar hij heeft wel een vermoeden. “Mijn fingerspitzengefühl zegt dat de prijs gaat terugzakken tot ongeveer 40 euro. Dat kan wat gemor opleveren, omdat veel mensen dat zouden zien als falen van het systeem. Ik betwist de marktspeculatie, niet het systeem.”

Hier botsen duidelijk de politieke en de financiële belangen. “Binnenkort zullen speculanten wellicht hun winst willen nemen en hun emissierechten weer verkopen. Dat maakt het lastig te voorspellen wat er met de prijzen gaat gebeuren. De speculatie leidt sneller tot schaarste van rechten, verdere prijsstijging en winst voor beleggers, in plaats van meer ruimte om te investeren in verduurzaming.”

Toch blijft Van Cleef optimistisch, omdat het systeem laat zien dat het werkt. “De afbouw van het aantal rechten is een extra prikkel om te verduurzamen. Uiteindelijk zullen de emissierechten verdwijnen, de CO2-uitstoot met 55 procent verminderd zijn in 2030 en in 2050 zal Europa klimaatneutraal zijn. De volhouder wint.”