De Nederlandse aanpak van de energiecrisis mist vooral visie

14.09.2022 Jan de Wit

De Nederlandse aanpak van de energiecrisis mist vooral visie
©Koeltechniek Nederland

“Kan klimaatbeleid de energiecrisis oplossen”, die vraag stond centraal tijdens een recent webinar van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord. Als het tempo van de energietransitie wordt verhoogd zal dat uiteindelijk wel lukken, maar de energiecrisis is nu. Zelfs het versnelde klimaatbeleid van REPowerEU is niet genoeg om Europa binnen drie jaar onafhankelijk te maken van duur aardgas. Hoe gaat Nederland het dan wel aanpakken?

De oorlog in Oekraïne en de droge, warme zomer hebben voor een stevige energiecrisis gezorgd. In Europa is iedereen angstvallig zijn gasopslagen aan het vullen en de energieprijzen zijn zo hoog opgelopen dat 1,2 miljoen huishoudens in de problemen kunnen komen deze winter.

Lees ook: Netbeheer Nederland waarschuwt voor massale energieafsluitingen

Het is daarom niet onlogisch dat overheden nu allereerst naar de leveringszekerheid kijken en met compensatiepakketten de betaalbaarheid overeind proberen te houden. Maar om nu onder druk van een crisis de duurzaamheid van energie te vergeten, dat maakt de opgave na de energiecrisis alleen nog maar groter. En die opgave was al immens.

Energiebesparing is daarom dé no regret-maatregel in deze crisis. Alleen al het voorkomen van onnodig verbruik kan tot 20 procent aardgas schelen. Bovendien schrijft REPowerEU maatregelen voor om minimaal 15 procent energie te besparen.

Waar kan de energie bespaard worden?
In dit eerste halfjaar bespaarde Nederland 25 procent aardgas ten opzichte van de dezelfde periode in 2021. “De huishoudens gebruikten 16 procent minder, de industrie dus meer”, aldus Martien Visser, lector energietransitie aan de Hanzehogeschool in Groningen.

“Van die 25 is 15 procent structureel, onder andere door zonne- en windenergie. En 10 procent is incidenteel, door besparing in de tuinbouw en bij bedrijven.”

Ook zijn er kolencentrales ingezet om het aardgasgebruik verder te reduceren. “De pakweg 10 miljoen extra uitstoot van CO2 die dat oplevert gaan we compenseren”, zegt Michel Heijdra van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat.

Nederland zal ook wel moeten, er zitten nou eenmaal grenzen aan de maximale CO2-uitstoot in een bepaalde periode door het Urgenda-vonnis en het Europese Emissiehandelssysteem. Maar Urgenda-directeur Marjan Minnesma vindt dat de overheid veel meer kan doen om energie te besparen.

“Laten we de enorme pot met geld die nu beschikbaar is inzetten voor de deelauto, schrappen van de uitbreiding van de A27 en van vliegveld Lelystad, halveren van Schiphol. Halveer ook de raffinagecapaciteit in Nederland, want we rijden tenslotte elektrisch en niet meer op benzine. En misschien hebben we wel te veel chemische industrie”, zo stelt ze.

In dat laatste punt kunnen de andere panelleden zich niet vinden. ”Laat het afhangen van de vraag: welke industrie kan zich het best equiperen om CO2-uitstoot te verlagen”, stelt Mark Bressers, directeur van de Nederlandse Emissieautoriteit, voor.

“We hebben er niets aan als bedrijven hier vertrekken om elders hetzelfde te produceren met veel meer CO2, want voor het klimaat maakt het niet uit of de CO2 hier of in Korea wordt uitgestoten.” Heijdra is het met hem eens: “We moeten ook de bestaande industrie in Nederland een kans geven om te verduurzamen.”

Lees ook: Hoe staat de groene industriepolitiek ervoor?

“Haal de maatwerkafspraken met de industrie naar voren, in plaats van in 2023”, reageert Minnesma. “Haal ook de boosheid weg, kom met een noodpakket voor huishoudens, met een infraroodpaneel, stekkers die stroom besparen. We worden maar niet wakker. Ik zie weinig visie van de overheid, en weer te veel ‘markt’.”

Wat gaat Nederland doen en wat zullen daarvan de lessen zijn?
Dat er visie vanuit de overheid mist is een klacht die steeds vaker en sterker terugkeert. Toen Rusland Oekraïne binnenviel was het verhaal nog dat minder Russisch aardgas zou helpen om de Russen op de knieën te krijgen.

Hoewel de economische sancties de Russische economie flink lijken te raken, aangezien er naar verluidt zelfs oorlogsmateriaal uit Noord-Korea moet worden gehaald, kan Rusland zijn energie nog altijd op de markt weg te kunnen zetten. Gazprom boekte recentelijk zelfs recordwinsten.

“Ik mis de uitleg, de goede communicatie, dat moet de overheid toch doen. Hier zitten we met ons alles in, het is niet de schuld van één partij, we moeten hier ook gezamenlijk uitkomen”, vindt Lucia van Geuns, adviseur energie bij het Den Haag Instituut voor Strategische Studies.

“De gascrisis van nu is nog geen energiecrisis qua leveringszekerheid, maar vooral een betaalbaarheidscrisis. Die treft de huishoudens en de industrie. Bedrijven staan op omvallen, zoals aluminiumsmelters, kunstmest. Hoe springt de overheid bij?”

©Voortgangsoverleg Klimaatakkoord

CDA-Europarlementariër Tom Berendsen vult aan: “We moeten het beleid goed richten. Ik zie veel boosheid in Nederland, we staan tegenover elkaar, in plaats van met elkaar. De minister voor Klimaat en Energie moet een beroep op iedereen doen.”

Volgens hem zou het voor minister-president Mark Rutte zelfs chefsache moeten zijn, omdat de energiecrisis dusdanig groot is dat de hoogste leiding het zou moeten oppakken. “REPowerEU helpt ons om sneller van Russisch gas af te gaan. Al vind ik het nog steeds wel een gemis dat landen nog zelf hun energiemix bepalen, zonder Europese coördinatie.”

Visser hoopt daarom dat Nederland doorgaat met energie besparen door te verduurzamen én dat er goed geëvalueerd zal worden. “We gaan moeilijke jaren tegemoet, maar we leren nu wel waardevolle lessen voor de energietransitie. Zijn de lessen wel zo goed geleerd dat we bestand zijn tegen volgende crises? Wat doen we als het in 2040 misschien niet zo hard meer blijkt te waaien op de Noordzee?”