De Nederlandse warmtepomp die Vattenfall’s bedrijfsprofiel veranderde

14.03.2022 Jan de Wit

De Nederlandse warmtepomp die Vattenfall’s bedrijfsprofiel veranderde
©Vattenfall / Jorrit Lousberg

Wouter Wolfswinkel is programmamanager business development bij Vattenfall. Samen met Ramon de Graaff, innovatiemanager bij Feenstra, bedacht en ontwikkelde hij een warmtepompsysteem op hoge temperatuur. Hiermee wordt Vattenfall naast energiemaatschappij, nu ook een producent van warmteoplossingen. “Je hebt lef en commitment nodig om binnen één generatie fossielvrij te worden.”

In deze serie kijkt Warmte365 naar het warmtepompsysteem op hoge temperatuur ontwikkelt door Vattenfall en Feenstra. In deel 1 staan de mogelijkheden op hoge temperatuur centraal. In deel 2 het consumentengedrag en in deel 3 een blik op de toekomst.

Vattenfall, Feenstra en haar partners bereiden momenteel de productie voor van het warmtepompsysteem op hoge temperatuur. In april komen de eerste demo-exemplaren naar Nederland. Eind dit jaar verwachten ze de productie op stoom te hebben gebracht.

“Dan plaatsen we enkele honderden per maand bij corporaties”, stelt Wolfswinkel. “Daar werken we veel mee samen. Daarnaast hebben zij veel begrip voor de complexiteit en de waarde van ons product, daarom beginnen we daar ook. Daarna kan er relatief eenvoudig worden opgeschaald in bepaalde wijken en gemeenten. Zo kunnen installateurs zichzelf ook snel de juiste skills aanleren.”

Zoals hij in de eerste twee delen van deze serie uitgebreid uitlegt zal de prijs van de warmtepomp vergelijkbaar zijn met die van de huidige all-electric warmtepompsystemen, maar dan zonder een noodzakelijke en ingrijpende renovatie. Het systeem is daarnaast onder normale omstandigheden energiekostenneutraal en maakt de bewoner onafhankelijk van de stijgende gasprijs.

“We zijn nu nog met de dirty details bezig, zoals welke ontluchter het beste bij het systeem past? Ook ronden we de juiste certificaten en handleidingen af. Dat kost wat tijd, omdat je ook niet moet vergeten dat dit nieuw is voor Vattenfall. Hiermee zijn we nu ook een productfabrikant.”

Fossielvrij betekent ook zonder HFK’s
De stap om ook productfabrikant te worden is geen gemakkelijk besluit geweest voor Vattenfall, vertelt Wolfswinkel. “Wij hebben als bedrijfsdoelstelling dat we binnen één generatie fossielvrij willen zijn. Je hebt lef en commitment nodig om jezelf aan een dusdanige claim te houden.”

Om de directie ervan te overtuigen dat een uitbreiding van de bedrijfsstrategie – door ook producten te gaan produceren – reisde hij af naar Zweden. “Dat was best een spannend moment, maar omdat het echt een haalbaar en betaalbaar systeem is, kostte het me geen enorme moeite om de directie te overtuigen. Er is veel vertrouwen in dit project binnen de organisatie.”

Vattenfall zegt er ook van overtuigd te zijn dat met het warmtepompsysteem op hoge temperatuur meer huiseigenaren de overstap willen maken naar aardgasvrije verwarming. Maar waar is dat op gebaseerd als je als bedrijf zelf nog nooit een vergelijkbaar product op de markt hebt gebracht?

“We zijn hiermee begonnen in 2018. Toen hebben we natuurlijk gekeken naar vergelijkbare systemen, en er zijn meer CO2-warmtepompen op de markt. Mitsubishi probeert het bijvoorbeeld ook, dus dat geeft een indicatie dat er meer partijen zijn die de potentie zien”, zo memoreert Wolfswinkel.

“Er komen ook warmtepompsystemen met butaan en ammoniak, maar ik denk dat de stap naar een CO2-warmtepomp een logische is gezien de regelgeving omtrent koudemiddelen. CO2 is een atypisch middel voor een warmtepompsysteem, maar de uitstoot is maar een paar honderd gram op twaalf tot vijftien jaar.”

Traditionele koudemiddelen als fluorkoolwaterstoffen (HFK’s) zijn al opgenomen in het Kyoto protocol, het klimaatverdrag van de Verenigde Naties uit 1997. In tegenstelling tot andere broeikasgassen zijn HFK's geen afvalproducten, maar industriële stoffen, gemaakt voor specifieke toepassingen. Sinds 2014 heeft de Europese Unie al regelgeving die het gebruik van HFK's terugdringt.

“We moeten van HFK’s af en daarbij willen we niet beknibbelen op ons systeem. We willen de beste middelen gebruiken en zijn ervan overtuigd dat een CO2-warmtepomp de beste oplossing is voor de bestaande bouw.”

Enorm marktpotentieel
Natuurlijk heeft Vattenfall van tevoren ook naar de marktpotentie gekeken, maar die exact vaststellen is moeilijk, stelt Wolfswinkel. “In principe heb je natuurlijk drie miljoen geschikte eengezinswoningen in Nederland, dus dat is je potentieel. Die zullen weliswaar lang niet allemaal voor ons systeem gaan, wat geen enkel probleem is, we pretenderen ook niet een one-size-fits-all-oplossing te bieden.”

Wat dit verder bemoeilijkt is dat veel Nederlanders zelf ook nog niet weten wat ze willen, omdat ze onvoldoende op de hoogte zijn van de keuzemogelijkheden. Ter illustratie: Uit onderzoek van Milieu Centraal blijkt dat twee op de tien woningeigenaren bijvoorbeeld nog nooit hebben gehoord van een hybride warmtepomp. Drie op de tien hebben er wel van gehoord, maar weten niet wat het is. Een vijfde denkt daarnaast dat er geen subsidie voor bestaat, en de helft weet het niet.

Lees ook: Verkoop warmtepompen neemt wereldwijd toe, Nederlander heeft meer voorlichting nodig

“Er blijft onzekerheid in de wens van de burger, wat wil die het liefst? Het traject is duidelijk, maar de keuzes niet altijd”, aldus Wolfswinkel.

"De transitie naar all-electric in de bestaande bouw is denk ik alleen haalbaar met warmtepompsystemen die hoge temperaturen kunnen leveren én op grote schaal toegepast kunnen worden, zoals ons systeem. Alle huizen moeten uiteindelijk van het gas af, dus het marktpotentieel is enorm, ook wanneer niet iedereen voor ons systeem kiest."

Eerst Nederland, daarna het Verenigd Koninkrijk?
“De uitrol vindt eerst plaats in Nederland en daarna volgen ook andere landen waarvoor deze oplossing geschikt is.” Zo liet Vattenfall in zijn persbericht weten bij de introductie van het systeem. Volgens Wolfswinkel waren er meerdere redenen om voor Nederland te kiezen als pilotland.

“Allereerst wonen De Graaff en ik hier, dat speelt natuurlijk mee. Maar de overgang naar fossielvrij verwarmen is een groot en belangrijk punt in Nederland en in tegenstelling tot bijvoorbeeld Duitsland heeft Nederland al heel veel huizen aangesloten op aardgas. Voor ons kan aardgas niet meer als tussenoplossing fungeren.”

Voor Nederland is het ook een aantrekkelijke situatie. “We zitten in de frontlinie van de overgang van de warmtetransitie in de gebouwde omgeving, dat geeft straks een enorme kennisvoorsprong.” Kennis waarvoor hij verschillende directe bestemmingen ziet.

“Neem bijvoorbeeld het Verenigd Koninkrijk. Dat lijkt energetisch heel sterk op Nederland. Ook daar stoken heel veel huishoudens met cv-ketels op aardgas en zij hebben te maken met dezelfde uitdagingen als Nederland. We willen het systeem eerst hier goed in de markt zetten en als de potentie die wij zien dan ook in de praktijk blijkt, dan volgen andere landen.”

Dat men in het Verenigd Koninkrijk ook geïnteresseerd is in het soort duurzame warmteoplossingen dat Vattenfall nu introduceert, merkte het bedrijf vrij snel. Zo was The Times er als de kippen bij om ook een artikel te schrijven over het warmtepompsysteem op hoge temperatuur.

“Ons systeem biedt keuze, is eenvoudig, snel te installeren en vervangt de cv-ketel één-op-één. Om die redenen worden we positief ontvangen. 80 procent van de cv-ketels wordt namelijk nog altijd ad hoc vervangen, die mensen ben je vijftien jaar kwijt, dat is de helft van de tijd die we nog hebben tot 2050”, zo concludeert Wolfswinkel.

“We staan aan de vooravond van de nieuwe vorm van verwarmen en je ontkomt er niet aan om dan ook oplossingen met verwarming op hoge temperatuur én op massaniveau te introduceren.”