Het Warmte Congrestival wordt feestelijk geopend, inclusief vuur en glitterjasje, door de voorzitter van Stichting Warmtenetwerk Ernst Japikse. Dat zet de toon voor een positieve dag, waar wordt gezocht naar een duurzame en snelle warmtetransitie. Tegelijkertijd worden de moeilijkheden en onrechtvaardige elementen van de transitie niet uit de weg gegaan. Rode draad van de dag is om iedereen, burger, politiek en bedrijfsleven, te betrekken voor een eerlijke en succesvolle energietransitie.

Voor de dag écht van start gaat, wordt op de beursvloer al druk discussies gevoerd. Hier staan stands van uiteenlopende organisaties. Van de jongerentak van Stichting Warmtenetwerk, tot producenten van warmteleidingen, en van een advocatenkantoor tot softwareontwikkelaars.

Leiderschap in de energietransitie
Als eerst wordt Maarten Otto, CEO van Alliander, op het podium geroepen om te vertellen over leiderschap in de energietransitie. Hij ziet dat veel gesprekken in de warmtetransitie gaan over zaken als techniek, markt en financiering. Daarbij wordt soms voorbij gegaan aan het menselijke aspect. “Soms sneuvelt de mens in bouwplannen en koppelkansen.” 

En dat menselijke aspect kan juist heel belangrijk zijn volgens Otto, omdat sociaal bewijs leidt tot verandering. Daarom zijn compassie, verstand van zaken, en een wantrouwen in eigen gelijk nodig om mensen mee te nemen en goed leiderschap te kunnen tonen in de energietransitie. “Het echte leiderschap zit bij de mensen thuis.”

Leren van de energietransitie in Zweden
Hierna neemt Alexander van Ofwegen, die de klantendivisie van Vattenfall Europa leidt, het publiek mee naar de energietransitie in Zweden. Zweden loopt voorop in de energietransitie. Het land gebruikt relatief veel fossielvrije energie en de meeste huishoudens maken al gebruik van stadswarmte of een warmtepomp.

Maar voor de elektrificatie, van bijvoorbeeld de warmtesector en de industrie, zijn wel grote hoeveelheden elektriciteit nodig. Van Ofwegen legt uit hoe het land omgaat met prijsdalingen van energie, verschillende prijszones en het gelijktrekken van de vraag en productie van energie.

Kennissessies: belangen van de burger, warmtenet Purmerend, en zonnewarmte
Vervolgens wordt in verschillende kennissessies een verscheidenheid aan onderwerpen behandeld. In een van de kennissessies loopt Michelle de Rijke, partner bij Van der Feltz advocaten, de Wet collectieve Warmte door, vanuit de blik hoe gemeenten ervoor kunnen zorgen dat belangen van de burger worden gewaarborgd in dit wetsvoorstel. Zij concludeert dat deze wet op verschillende manieren wat te bieden heeft aan burgers, bijvoorbeeld in lager tarieven en opt-out mogelijkheden. 

In een andere kennissessie wordt het warmtenet van Purmerend besproken. Dat warmtenet ligt er al sinds de jaren ‘80 en zo’n 75 procent van de bewoners is aangesloten. Ook de rest van de woningen moet verduurzamen en daarbij worden bewoners intensief betrokken, iedere woning werd zelfs meerdere keren bezocht. Mede dankzij de Proeftuin subsidie kon het warmtenet steeds wat uitgebreid worden, maar nu loopt de gemeente tegen het probleem aan dat de geldpot voor het warmtenet op is. De gemeente heeft nog 8.800 woningen om aan te sluiten op het warmtenet, de vraag is alleen wie dat gaat betalen.

In weer een andere kennissessie bespraken Holland Solar en Novar de mogelijkheden van zonnewarmte. Zij benadrukten de voordelen die deze warmtebron heeft: het is een erg efficiënte warmtebron, zonder elektriciteitsvraag en kan in combinatie met opslag ook op piekmomenten warmte leveren. Zo bepleitten Floor Maassen (Holland Solar) en Wouter van Bolhuis (Holland Solar en Novar) om ook zonnewarmte  in te zetten als voorspelbare en betaalbare warmtebron voor warmtenetten.

Rechtvaardige energietransitie
Na afzonderlijk kennissessies gevolgd te hebben komt iedereen weer bijeen voor de laatste plenaire sessies. Hoewel de rol van bewoners deze dag al vaak is benoemd, schijnt Yael Aartsma, programmamanager bij Stroomversnelling en transitiemaker bij Squarewise, een nieuw licht op het écht betrekken van verschillende groepen in de energietransitie.

Aartsma: “Als je focust op een complexe taak, zie je de dingen die erbuiten gebeuren niet. Dan ben je onoplettend blind voor de dingen die gebeuren buiten jouw complexe taken.” En die blindheid ziet Aartsma ook in het rechtvaardig maken van de energietransitie. “De mensen die niet mee kunnen zitten niet in de zaal, en ook niet aan onze vergadertafels.”

Aartsma ziet vijf principes voor een rechtvaardige energietransitie. Ten eerste een rechtvaardige verdeling van de lusten en lasten, ofwel wie betaalt wat? Ten tweede een transparant en inclusief proces, wie betrek je op welke manier en wanneer? Ten derde het erkennen van verschillende behoeften en mogelijkheden: iedere woning heeft verschillende mogelijkheden en niet iedere bewoner heeft dezelfde tijd, middelen en kennis om te verduurzamen.

Ten vierde herstellende rechtvaardigheid: hoe kan de energietransitie bijdragen aan het verbeteren van de situatie van groepen die minder goed meekomen in de energietransitie? En tenslotte benoemt Aartsma het belang van ruimte maken voor een (zelf) kritische mindset. “Het is niet zwart of wit, het zijn altijd rechtvaardigheidsdilemma’s.” Probeer dus vooral ook te zoeken naar wat je normaal niet ziet, want daar kan de echte ongelijkheid zitten.

Maatschappelijke inpassing
Inhoudelijk sluit Bianca Boverhoff, expert omgevingsgericht leiderschap bij Solo ta hari, de dag af. Vaak wordt bij participatie gedacht aan de burger mee laten denken met de overheid, maar volgens Boverhoff vindt participatie ook bestuurlijk, politiek en ambtelijk plaats.

Burgers zijn volgens Boverhoff zeker onderdeel van participatie in de energietransitie, maar ze zijn een schakel in een proces dat jarenlang loopt. Participatie vindt door de tijd heen ook verschillende schaalniveaus plaats. Zo zijn er verschillende vormen van participatie in verschillende fases van een proces van het opzetten van een warmtenet.

“Probeer je blikveld te vergroten. Probeer te kijken wie er voor en na jou in de keten spelen en te kijken welke belangen en issues zij hebben”, vat Boverhoff samen. “Maatschappelijke inpassing is een proces waar op alle schaalniveaus samenhang en samenspel nodig is.”

Nieuwe voorzitter
Zo feestelijk als de dag begon, zo wordt deze ook afgesloten. Daarbij wordt de nieuwe voorzitter van Stichting Warmtenetwerk bekendgemaakt, namelijk Tjark de Lange. Als voorzitter van Stichting Warmtenetwerk zal hij de verschillende partijen in de warmtetransitie  bij elkaar brengen.

De Lange: ”Al die partijen, met ieder hun eigen belangen en zorgen, lopen tegen verschillende vraagstukken aan. Het is belangrijk om goed in kaart te brengen waar de knelpunten zitten en op welke plekken in de keten. Alleen op die manier kun je samenwerken voor het gemeenschappelijke doel. Ook, of liever gezegd juíst op punten waar belangen tegenstrijdig zijn, is het belangrijk om met elkaar in gesprek te gaan. Stichting Warmtenetwerk is bij uitstek het platform waar dat gebeurt. Alleen door elkaar daarin op te zoeken, kom je verder. We moeten samen naar die ene stip aan de horizon.”