Door het internationaliseren van de gasmarkt is deze ook gevoeliger geworden voor geopolitieke omstandigheden. Zolang Nederland en de Europese Unie blijven reageren in plaats van regeren op actuele ontwikkelingen, blijven de EU-lidstaten zeer gevoelig voor prijsschommelingen. Op termijn moet hernieuwbare energie fossiele energie gaan vervangen, om uiteindelijk klimaatneutraal én meer zelfstandig te worden. Maar dan moeten de investeringen in duurzame oplossingen wel fors omhoog stelt Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN AMRO.

Warmte365 interviewde Hans van Cleef over de energieprijzen voorafgaand aan de vakbeurs Duurzaam Verwarmd voor een analyse in het beursmagazine. Deel 1 is hier te lezen, dit is deel 2.

Hoe kon het zover komen dat Nederland zelfs halsoverkop een noodplan heeft moeten opstellen? Van Cleef denkt dat dit een illustratief voorbeeld is van wat er kan gebeuren als er aan de energiemix wordt gesleuteld. “Oude schoenen worden weggegooid, terwijl er nog geen nieuw paar is gekocht.”

Daarbij wijst hij op het verschil tussen investeringen in fossiele en hernieuwbare energie. “Het Internationaal Energieagentschap concludeerde onlangs dat de investeringen in olie en gas worden afgebouwd in lijn met het akkoord van Parijs.” Maar de investeringen in hernieuwbare energie zijn niet groot genoeg om dat op te vangen.

“Die moeten 3,5 keer groter dan het huidige niveau. De elektriciteitsnetten trekken het niet waardoor zonne- en windenergie niet wordt aangesloten.”

Nederland en Duitsland maken daar allebei in feite dezelfde fout. Beide landen schroeven hun eigen energieproductie terug, zonder dat dat de productieafbouw voldoende is gedekt door nieuwe importcontracten.

“Nederland is bezig de gasproductie uit het Groningerveld uit te faseren en Duitsland doet hetzelfde met kernenergie. Nederland wil het tekort opvangen met meer gasimport en Duitsland met een verhoogde kolen- en gasproductie. Maar dan moet je wel voor een groter aanbod zorgen.”

Aardgasvraag blijft vermoedelijk op peil
Maar dat betekent heel duidelijk niet dat het aanbod zomaar met 3,5 keer vermenigvuldigd kan worden, aldus Van Cleef. “Nog 3,5 keer meer geeft nog meer problemen met het net, een nog groter grondstoffentekort, een nog grotere vraag naar technici en bouwtrajecten gaan er niet sneller van lopen.”

Hij pleit daarom voor een betere balans in de trias energetica: duurzaamheid, betaalbaarheid en betrouwbaarheid. “De focus is de laatste jaren sterk op duurzaamheid geweest waardoor de overige factoren werden verwaarloosd en de mix uit balans raakte. Een auto kan wel accelereren, maar je kunt niet blijven accelereren zonder door te schakelen, dan blaas je de auto op. De klimaatdoelstellingen moeten wel haalbaar zijn.”

Dit jaar zullen de prijzen relatief hoog blijven tot en met het voorjaar van 2023, zo is de verwachting. “Bijsturen kan niet meer”, denkt Van Cleef. “We moeten gaan kijken hoe dit volgend jaar anders kan.”

Hoewel dat gemakkelijker gezegd dan gedaan is, want voorlopig is de Europese gashonger nog niet gestild. Ook Nederland heeft beleidsmatig voor een meer geleidelijke route gekozen om van het gas af te gaan door in het regeerakkoord meer in te zetten op hybride warmteoplossingen. De vraag blijft voorlopig dus nog wel op peil.

“Maar voor het aanbod zal Europa eigenlijk om tafel moeten met Rusland en dat lijkt momenteel geen reële optie. We zouden nog kunnen kijken naar meer schaliegas uit de Verenigde Staten, maar dat is ook geen populair product.”

Realistische energietransitie noodzakelijk voor het draagvlak
Al met al hoopt Van Cleef vooral dat de huidige situatie als waarschuwing zal dienen. Een dusdanig ingrijpende transitie gaat logischerwijs gepaard met schokken, die kunnen misschien niet worden voorkomen, maar wel gedempt.

“De doelstellingen van de energietransitie richting 2035 en 2040 zijn duidelijk, maar ik hoop dat de huidige hoge prijzen een eyeopener is voor het belang van een echte langeretermijnvisie. Het aandeel van hernieuwbare energie moet omhoog binnen de energiemix, maar met een realistisch pad daarnaartoe.”

Vaak wordt gedacht dat dure fossiele energie alleen maar gunstig is voor hernieuwbare energie. Maar nu het aandeel hernieuwbaar exponentieel aan het toenemen is, begint het ook onderdeel te worden van een internationale energiemarkt.

Dat betekent dat niet alleen vraag en aanbod van fossiele energie effect hebben op hernieuwbare energie, maar dat geopolitieke spanningen ook steeds meer effect kunnen hebben. Europa en Nederland staan daarom voor een belangrijke vraag.

Aan de ene kant levert de energietransitie – door middel van meer lokale opwek – meer onafhankelijkheid op. Maar aan de andere kant zorgt een te snelle afbraak van het oude energiesysteem voor energieprijzen die het draagvlak aantasten. Door de huidige aanbodonzekerheden als gevolg van de situatie in Oekraïne en de sancties tegen Rusland lopen die energieprijzen toch al snel op.

Moet de afbraak van fossiele energie in lijn worden gebracht met de opbouw van hernieuwbare energie of kunnen de investeringen in hernieuwbare energie 3,5 keer groter worden? Mogelijk beide. Voorlopig heeft de Europese Commissie al aangekondigd om op korte termijn fors meer in te gaan zetten op hernieuwbare energie.