Wat kunnen wij op het gebied van verwarmen leren van Zweden? Dit land loopt lichtjaren voor bij de implementering van warmtepompen. Waar we hier nog druk zijn met het introduceren op grote schaal, zijn de Scandinaviërs inmiddels toe aan de grootschalige vervanging van de eerste generatie.

Toen in Nederland het aardgas werd ontdekt is daaruit de cv-ketelindustrie ontstaan. In Zweden is geen aardgas gevonden en ook was het aanleggen van een infrastructuur, door een rotsachtige bodem, lastig realiseerbaar. Maar elektriciteit hebben ze in Zweden wel in overvloed, vaak duurzaam opgewekt via stuwmeren, waardoor de warmtepomp zijn bestaansrecht kreeg. Zweden praten over een warmtepomp zoals wij dat doen over een cv-ketel.

Een stukje geschiedenis
In Nederland zijn we in de loop van driehonderd jaar van open haard via de kolenkachel naar centrale verwarming gegaan. In iets meer dan een decennium, na het ontdekken van het Groningen-veld, gingen we van kolen naar aardgas. Dat kan niemand ons nadoen. Maar veel landen doen het bijna helemaal zonder aardgas. Hoe deed Zweden dat?

Van 1950 tot 1980 is stadsverwarming in Zweden gegroeid tot meer dan 50 procent van het totaal aan energievoorziening voor de woningbouw. De reden voor deze vlucht is dat er geen betere alternatieven beschikbaar waren. Bronnen waren afvalverbranding en, in het begin, vooral olie. De toepassing ervan was vooral in stedelijk gebied, de rest van het land maakte in het verleden meer gebruik van oliestook, hout- en pelletkachels en elektrische verwarming.

Oliecrisis
Tijdens de oliecrisis in de jaren tachtig begon Zweden met het uitbannen van fossiele energie. Het land investeerde in waterkracht- en kerncentrales en stimuleerde hiermee in feite ook directe elektrische verwarming. Het rendementsvoordeel en het energieverbruik van een warmtepomp ten aanzien van elektrische verwarming is echter aanzienlijk.

De overheid stuurde dan ook, vanaf 1985 tot 1990, aan op de toepassing van warmtepompen. Naast de reeds aanwezige stadsverwarmingsnetten in de steden kozen de Zweden massaal voor warmtepompen als oplossing voor het fossielvrij verwarmen van hun woning. Door dit beleid werd het land in de jaren negentig wereldwijd koploper op het gebied van warmtepompen.

Enkele cijfers Aantal inwoners Zweden: 10,2 miljoen Aantal inwoners Nederland: 17,6 miljoen Grootte Nederland: 41.000 vierkante kilometer Grootte Zweden: 450.000 vierkante kilometer (bijna 11 keer groter dan Nederland)

Meer dan de helft van de Zweedse huishoudens aan de warmtepomp
Er moet dichterbij de poolcirkel uiteraard ook meer gestookt worden. In het iets warmere zuiden koelt het af tot zo’n min 15 graden Celsius, vergelijkbaar met het Nederlandse klimaat. In het koude noorden kan het in de winter afkoelen tot min 30 graden Celsius. Vandaar dat de warmtepomp in Zweden aan zwaardere omstandigheden dan in Nederland wordt onderworpen.

Ook heeft Zweden gebruik gemaakt van subsidies om de aanschaf van warmtepompen te stimuleren. Dit zorgde ervoor dat de bestaande elektrische stralingsverwarming werd vervangen door deze duurzamere oplossing. Bij de Zweedse nieuwbouw is vandaag de dag directe elektriciteit als warmtebron al volledig afwezig en vervangen door warmtepompen. Volgens de cijfers verwarmt in Zweden ongeveer zestig procent van de huishoudens hun woning met een warmtepomp.

Elektriciteitsprijzen stijgen
Een land gebruikt natuurlijk over het algemeen de mogelijkheden en grondstoffen die binnen de landsgrenzen aanwezig zijn. Bij de elektriciteitsproductie profiteert Zweden op de eerste plaats van zijn van oudsher omvangrijke waterkrachtcapaciteit, tegenwoordig aangevuld door andere vormen van duurzame energie zoals windenergie. Hierdoor was tot voor enkele jaren elektriciteit nog bijzonder goedkoop. Maar de laatste tien jaar stijgt de prijs richting het West-Europese prijsniveau. Door middel van slimme uitvindingen, zoals Smart Price Adaption, wordt middels variabele tarieven elektriciteitsgebruik op bepaalde uren gestimuleerd of afgeremd.

Net zoals de cv-ketel in ons land, heeft de warmtepomp in Zweden geen geheimen meer voor de installateur. Maar ook in het hoge noorden kampen ze met te weinig vakmensen. De uitdaging ligt dus niet zo zeer in de techniek als wel in de mankracht om de omvangrijke markt goed te kunnen blijven bedienen.

Binnenkort in deel twee over dit onderwerp spreken wij met Alex Bout, senior productmanager bij NIBE Nederland.