Een PFAS-verbod en het gebruik van koudemiddelen
19.08.2025 Evelien Schreurs
Er ligt een voorstel bij het Europees Agentschap voor chemische stoffen (ECHA) voor een PFAS-verbod. PFAS is in enorm veel producten te vinden, waaronder in F-gassen die als koudemiddel in warmtepompen worden gebruikt. Wat is de huidige stand van zaken van het PFAS-verbod en wat kan het betekenen voor de warmtepompsector?
PFAS omvat een grote groep stoffen en is in heel veel producten te vinden: in de anti-aanbaklaag van pannen, het schuim waarmee branden worden geblust, en ook veel F-gassen. Vanwege de gezondheids- en milieurisico’s van PFAS hebben vijf Europese landen, Nederland, Denemarken, Duitsland, Noorwegen en Zweden, in 2023 een voorstel voor een PFAS-verbod ingediend bij de ECHA.
Ook sommige F-gassen die als koudemiddel in warmtepompen worden gebruik vallen onder PFAS-houdende middelen. Daarom zou een PFAS-verbod ook van invloed kunnen zijn de koudemiddelen in warmtepompen. Hoe dat precies samen zou gaan met de F-gassenverordening, die het nieuw op de markt brengen van F-gassen al uitfaseert, is nog niet duidelijk, vertelt Zohar Tzur, projectmanager techniek en innovatie bij de branchevereniging voor koel- en klimaattechniek (NVKL). Daarvoor is het (mogelijke) PFAS-verbod nog in een te vroeg stadium.
Er moeten namelijk nog een hoop stappen gezet worden in het proces van het PFAS-verbod. Het voorstel ligt nu bij de ECHA. Daar wordt nu onderzoek gedaan naar de invulling van een PFAS-verbod voor verschillende typen producten en of er bijvoorbeeld uitzonderingen moeten komen voor bepaalde producten. De ECHA schrijft een rapport met aanbevelingen voor de invulling van een PFAS-verbod. Naar verwachting verschijnt dat advies eind dit jaar of begin volgend jaar.
Daarna komt er nog een publieke consultatie, dan kunnen overheden, bedrijven en particulieren reageren op het voorstel. Daarbij is een belangrijke vraag hoe moeilijk het per toepassing is om PFAS te vervangen en op welke termijn dat kan. “Want PFAS wordt gebruikt in heel veel verschillende toepassingen. En voor de ene toepassing is het makkelijker om vervanging te vinden dan voor een andere toepassing”, aldus Tzur.
Daarna moet het politieke proces van de Europese Unie, om het verbod zijn definitieve vorm te geven, nog beginnen. Naar verwachting zal het besluitvormingsproces in 2028 worden afgerond. Met een overgangsperiode van 18 maanden zal een verbod waarschijnlijk tegen 2030 ingaan.
“Naast koudemiddelen is een PFAS-verbod ook relevant voor veel onderdelen van warmtepompen en koelapparatuur die ook PFAS-materialen bevatten. Net als onderdelen van veel andere apparaten. Bij een verbod moeten ook voor deze materialen een passend alternatief worden gevonden.”
Verschuiving naar natuurlijke koudemiddelen
Wat een mogelijk PFAS-verbod betekent voor koudemiddelen in warmtepompen en hoe dat samengaat met de F-gassenverordening is nog niet duidelijk en hangt af van de precieze invulling van het verbod. Een PFAS-verbod omvat veel meer dan alleen koudemiddelen, en het is de vraag voor welke productgroepen een uitzondering zal worden toegekend en voor hoe lang.
In de F-gassenverordening wordt PFAS al kort aangehaald, omdat sommige PFAS-houdende koudemiddelen ook onder de F-gassenverordening vallen. “In overeenstemming met het voorzorgsbeginsel moeten ondernemingen overwegen om, indien beschikbaar, alternatieven te gebruiken die minder schadelijk zijn voor de gezondheid, het milieu en het klimaat.”
En voor koudemiddelen zijn die alternatieven er al: In natuurlijke koudemiddelen zoals propaan, ammoniak en CO2, die door de F-gassenverordening al steeds vaker gebruikt worden, behoren namelijk niet tot de PFAS-stoffen. De overstap naar die koudemiddelen wordt nu al gemaakt, ziet Tzur. “Er is al een verschuiving gaande, en dat wordt inderdaad bepaald door de F-gassenverordening. Die gaat in een richting van lagere GWP’s. Dus je hebt meer en meer gebruik van de zogenoemde natuurlijke koudemiddelen, koolwaterstoffen, CO2 en ammoniak. Kijk bijvoorbeeld naar het toenemende gebruik van propaan in warmtepompen.”
“Je ziet dat die verschuiving in het gebruik van koudemiddelen in die toepassing al best wel snel aan het plaatsvinden is. Dus op die gebieden zal dat niet echt gaan wringen, ook al komt er op termijn een verbod. Temeer ook omdat het voor deze toepassing momenteel veelgebruikte F-gas R-32 niet tot de PFAS-stoffen behoort en dus niet onder een PFAS-verbod zal vallen. Maar er zijn ook toepassingen waar nu meer HFO’s als alternatief worden gebruikt.” HFO’s worden voor sommige toepassingen gebruikt als koudemiddel, deze hebben een laag GWP, maar behoren wel tot de PFAS-stoffen. “Dus het is vooral kijken hoe de Europese Unie daarmee omgaat.”
