In 2023, het beste jaar voor de Nederlandse warmtepompmarkt tot nu toe, viel Nederland in de categorie ‘gemiddeld’ wat betreft de adoptie van warmtepompen in Europa, concludeert Dutch New Energy Research in het Nationaal Warmtepomp Trendrapport 24/25. Hierbij moet wel gesteld worden dat de rankschikking niet een-op-een vergeleken kan worden zijn omdat de Mediterrane en Scandinavische landen lucht-lucht-warmtepompen meerekenen in hun cijfers omdat deze hier ook worden gebruikt om mee te verwarmen.

Zoals te zien in Figuur 27, wordt de technologie van lucht-lucht-warmtepompen meegenomen in sommige landen in Europese context waar dit de primaire verwarmingsbron is. In Nederland wordt deze technologie meestal niet op die manier gebruikt, en om deze reden wordt er in Nederland niet gerapporteerd over lucht-lucht-warmtepompen als verwarmingsbron.

In 2023 was Frankrijk koploper met de verkoop van 720.000 warmtepompen, waaronder 490.000 lucht-water-warmtepompen en 230.000 lucht-lucht-warmtepompen. Duitsland volgde met 440.000 warmtepompen, Italië met 380.000, Spanje met 210.000, Zweden met 200.000 en Nederland met 151.000 verkochte warmtepompen.

Met 635 geïnstalleerde warmtepompen per 1.000 huishoudens tot 2023 is Noorwegen de Europese leider, gevolgd door Finland, Zweden en Estland met respectievelijk 512, 437 en 360 warmtepompen. In hetzelfde jaar had Nederland 66 geïnstalleerde warmtepompen per 1.000 huishoudens. In 2024 zou dit aantal moeten stijgen naar 76, waardoor Nederland waarschijnlijk op dezelfde plaats in de ranglijst blijft.

Met 52.100 verkochte hybride warmtepompen in 2023 is Nederland Europees marktleider in deze categorie, zowel in aantallen als marktaandeel (31 procent). Naast Nederland werden er in Italië 31.400 hybride warmtepompen verkocht (8,3 procent van de markt) en in Frankrijk 4.400 (0,6 procent van de markt). Het is opvallend dat het aandeel aardgas in het eindenergieverbruik in Nederland 35 procent is en in Italië 29 procent, het hoge aandeel van gas in het eindenergieverbruik zou kunnen verklaren waarom deze twee landen overwegen hybride warmtepompen te gebruiken.

Met het gebruik van hybride warmtepompen kunnen gebruikers profiteren van de voordelen van elektrisch verwarmen en wanneer nodig gas als alternatieve optie behouden. Het aandeel van aardgas in het eindenergieverbruik in Frankrijk is 19 procent, en we zien ook dat het aandeel van hybride warmtepompen daar zeer laag is. Buiten deze drie landen is er geen bewijs dat deze technologie in andere Europese landen is gebruikt, hoewel het aandeel van aardgas in het eindenergieverbruik boven het EU-gemiddelde (20 procent) nog steeds te zien is in het Verenigd Koninkrijk met 30 procent, Hongarije met 29 procent, België en Duitsland met 27 procent, en Slowakije met 25 procent.

Bij de vergelijking van het aandeel van warmtepompen in de totale verkoop van warmtepompen en cv-ketels in 2023 in Europa, is te zien dat het aandeel warmtepompen hoog is in landen met een kouder klimaat. Noorwegen is de koploper met 98 procent warmtepompen van de verkochte verwarmingsapparaten, gevolgd door Zweden en Finland (beide 94 procent), Denemarken (91 procent), Estland (87 procent en Zwitserland (82 procent). Met 31 procent van de warmtepompen in verkochte verwarmingsapparaten staat Nederland onderaan in de lijst van 21 Europese landen.

Gezien het aantal verkochte warmtepompen en cv-ketels in 2024, wordt verwacht dat dit aandeel aanzienlijk zal dalen tot 19 procent. Dit zou Nederland positioneren als het derde land met het laagste aandeel warmtepompen in de verkoop van warmtepompen en cv-ketels onder de geobserveerde Europese landen in Figuur 30. Het is belangrijk om hier op te merken dat warmtepompen concurrerender worden geacht wanneer de gasprijs dichter bij de elektriciteitsprijs ligt. De gebruikelijke geobserveerde parameter is de prijsverhouding tussen elektriciteit en gas, met een voorkeursmarge onder de 2. In deze analyse wordt de omgekeerde prijsverhouding tussen gas en elektriciteit gebruikt voor betere zichtbaarheid in de grafiek. Hier ligt de voorkeursmarge boven de 0,5. Wanneer we naar Figuur 30 kijken, is het aandeel verkochte warmtepompen in Europese landen redelijk consistent met de genoemde prijsverhouding tussen gas en elektriciteit.

Als we naar deze waarde kijken, valt het op dat er in sommige landen, waaronder Nederland, een discrepantie is. Maar als de verkoop van lucht-lucht-warmtepompen in deze vergelijking wordt meegenomen, worden de cijfers voor Nederland plotseling consistent met die van andere landen en met de prijsverhouding tussen gas en elektriciteit. Aan de andere kant, als de verkoop van lucht-lucht-warmtepompen in Denemarken en Estland wordt weggelaten, worden de cijfers (respectievelijk 39 en 35 procent) ook consistent met de prijsverhouding in die landen. Dit zou een indicatie kunnen zijn dat de rol van lucht-lucht-warmtepompen als verwarmingsapparaten in Nederland mogelijk wordt onderschat en in Denemarken en Estland wordt overschat. Om de toekomst van de verwarmingssector in Nederland beter te begrijpen, zou dit verder moeten worden onderzocht.

De verkoop van airconditioners was nog nooit zo hoog
Nadat de verkoop van airconditioners (lucht-lucht-warmtepompen) vier jaar lang op 300.000 systemen per jaar lag, steeg de verkoop in 2024 naar 350.000 met bijna 2 gigawatt nieuw toegevoegde thermische capaciteit. Maar het is nog steeds niet duidelijk welk deel van de systemen vooral voor koeling wordt gebruikt en welk deel tevens als algemene verwarmingsbron in huizen dient.

In de jaren voor 2020 was het aantal lucht-lucht-warmtepompen in Nederland relatief laag, in 2019 zo’n 120.000. Maar daarna is er een brede toepassing te zien met 300.000 warmtepompen per jaar tussen 2020 en 2023. Enkele factoren die mogelijk hebben bijgedragen aan de toename van de verkoop van airconditioners zijn vijf erkende hittegolven in de periode van juli 2018 tot augustus 2020, gevolgd door een andere hittegolf in augustus 2022, hoge gas- en elektriciteitsprijzen in de tweede helft van 2021 en tijdens 2022, evenals een groot aantal nieuw geïnstalleerde zonnepanelen in huishoudens. In 2024 wordt het nieuwe aantal lucht-lucht-warmtepompen op 350.000 verkochte systemen geschat en een jaarlijks toegevoegde thermische capaciteit van 1,9 gigawatt bereikt.

De constante groei van lucht-lucht-warmtepompen in Nederland brengt het aantal geschatte aantal van 2,1 miljoen warmtepompen voor het einde van 2024. Dit komt neer op een geschatte cumulatieve thermische capaciteit van 11,7 gigawatt in 2024. Ondanks dat veel van deze warmtepompen voor koeling worden gebruikt, en met het verbod op nieuwe gasaansluitingen in het achterhoofd, kan geconcludeerd worden dat een deel van deze warmtepompen ook als warmtebron worden gebruikt, met name in nieuwe woningen en gebouwen.