Wooncrisis, stikstofcrisis, klimaatcrisis, toeslagencrisis, watercrisis, asielcrisis, coronacrisis, zorgcrisis, aardbevingscrisis, jeugdzorgcrisis, personeelscrisis, en dan ook nog een energie- en koopkrachtcrisis. Laten we het eens over de laatste twee crises hebben.

Een clusterfuck in de maak
Onze overheid schoot zich vier jaar geleden verschrikkelijk in eigen voet door het Groningse gasveld in 2022 definitief te sluiten, onder ‘normale’ omstandigheden misschien a bold plan. Echter werd met dit voornemen bewust de energie-afhankelijkheid volledig in handen gelegd van gas-exporterende buitenlanden. Het Russische Gazprom werd altijd als betrouwbare leverancier gezien, getuige dat zij altijd aan haar leveringsverplichtingen heeft voldaan.

De situatie in Oost-Europa heeft echter een compleet nieuwe werkelijkheid gecreëerd, waarbij onze afhankelijkheid pijnlijk duidelijk is geworden. Hoge gastarieven zorgen niet alleen voor een hoge energierekening, ook productie- en transportkosten exploderen. Hierdoor worden voedsel, producten en diensten fors duurder. Sommige producenten schakelen zelfs af omdat de kosten niet meer opwegen tegen de baten. De ongekende droogte zorgt ook nog eens voor logistieke problemen en dus extra prijsopdrijving door schaarste.

Verkeerde prioriteiten
Voor de oplossing vasthouden aan klimaatdoelen en de belofte aan Groningen is een nobel streven. Maar een crisis vereist nu eenmaal direct en onconventioneel handelen om te overleven. De oorzaak van de energiecrisis ligt aan de zelf gecreëerde schaarste en afhankelijkheid die thans wordt versterkt door de verminderde en onzekere gasleveranties uit importen. De schaarste moet dus aangepakt worden terwijl Groningen moet dicht blijven.  

Maar we hebben ook nog ruim 140 miljard kubieke meters in de kleinere velden buiten Groningen en vooral in de Noordzee. Dat kan aangesproken worden om de gasmarkt ruim te voorzien van nieuwe aanvoer in het systeem en zo de prijs te mitigeren. Voor de hele korte termijn, dit jaar al, zal de overheid huishoudens financieel even moeten bijspringen om de komende winter door te komen.

Maar uitvoeringstechnisch schijnt dat allemaal erg ingewikkeld te zijn. Maar grote energieverbruikers zoals Tatasteel kunnen echter wel direct gecompenseerd worden voor de hoge CO2-emissies en de hoge ETS-tarieven. Een slordige 835 miljoen euro wordt binnen luttele weken geregeld. Curieus dat de overheid de grote energieverbruikers wel gaat compenseren terwijl de burger letterlijk in de kou zit.

Waar staat de burger in deze crisis?
Consumenten die nu moeten overstappen naar een nieuwe leverancier of contract zijn de sigaar. Het huidige leveringstarief voor elektriciteit, inclusief belasting en btw, staat in augustus 2022 op een dikke 1 euro, vijfmaal zo hoog dan medio 2021. De prijs voor aardgas is maar liefst een ruime 5 euro inclusief belasting. Ruim zesmaal hoger dan een jaar eerder.

Een gemiddeld gezin in een gemiddelde rijtjeswoning tikt bij een nieuw energiecontract (4.500 kilowattuur elektra en 1.700 kubieke meter aardgas) circa 13.000 euro per jaar aan, een dikke 1.100 euro per maand. Maar het raakt niet alleen de laagste inkomensgroepen in huurhuizen, iedereen ziet zich geconfronteerd met absurde tarieven. Grotere oudere woningen gaan bij de huidige tarieven rap richting de 2.200 per maand euro.

Inkomens tot circa anderhalf maal modaal, en dat is 93 procent van alle huishoudens, komen al in budgetproblemen en bezuinigen fors op andere bestedingen. Gelukkig kunnen zij dat nog, maar als de bestedingen massaal teruglopen kan dat een nieuwe recessie inluiden.

Voor de laagste inkomensgroepen is de besparingsgrens echter allang bereikt. Het enige wat zij nog kunnen doen, overigens ten zeerste af te raden, is de verwarming uitzetten, de ventilatieroosters afdichten tegen de tocht en tips zoals waxinelichtjes met bloempotten (zeer gevaarlijk) als bijverwarming. Een letterlijk ongezonde situatie die we helaas nu al vaak tegenkomen.

De gestegen prijzen voor levensonderhoud geven tenslotte de nekslag. Het wordt deze winter voor de laagste inkomenshuishoudens een bizarre keuze tussen honger en kou. Een ware armoedeslachting komt na de winter als de eindafrekening van het energiebedrijf op de mat rolt.

Subsidies
Besparen en verduurzamen. Dat is wat we moeten doen om de energierekening structureel te verlagen. De overheid steekt daar een helpende hand toe door forse subsidies op bijvoorbeeld warmtepompen (geen waterpompen hè) en isolatie. Echter, de kosten gaan altijd voor de baat uit. Algemeen kan worden gesteld dat het grootste deel van de subsidies juist naar de hogere inkomens gaan (the haves) en dat de midden- en laagste inkomens (the have nots) geen reserves of leencapaciteit (BKR-toetsing) hebben om hun woning te verduurzamen, laat staan zich een elektrische auto kunnen veroorloven.

Daar komt nog bij dat huurders volledig afhankelijk zijn van hun verhuurder. Woningcorporaties timmeren hard aan de verduurzamingsweg, waarbij isoleren (zonder huurverhoging) verplicht wordt. En er is een isolatienormering in de maak gericht op toekomstbestendige woningen met hoge energieprestatie (de standaard). Miljoenen huurwoningen verduurzamen kost echter tijd en men ziet zich geconfronteerd met schaarste van materialen, uitvoeringscapaciteit en stijgende kosten.

Oproep aan de regering en politiek
Het onvermijdelijke wat onze regering nu moet doen is tijd kopen door de aardgasproductie vanuit de Noordzeevelden op te voeren en vanuit die opbrengsten acuut de financiële nood lenigen voor de minstens anderhalf miljoen huishoudens die in energiearmoede dreigen onder te gaan.

Hierbij dus een dringende oproep aan de ministers van en voor Klimaat en Energie, Armoedebeleid, Economische Zaken en Klimaat, Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, Financiën, Algemene Zaken en de gehele Tweede Kamer. Pak deze crises aan met een integrale visie zonder ego en partij-ideologie. Doe wat goed is voor uw burgers en het land.