‘Een collectief warmtesysteem biedt het beste van beide werelden’

23.09.2025 Sjoerd Rispens

De druk door strengere regelgeving zorgt voor toenemende urgentie van verduurzaming van gestapelde bouw (appartementen en portiekflats). Door netcongestie en stijgende bouw- en energiekosten is er weinig ruimte voor installaties. In een whitepaper van Stiebel Eltron staat de vraag hoe er een efficiënt warmteconcept voor de gestapelde bouw kan komen, dat voldoet aan de wet- en regelgeving en bewoners optimaal comfort biedt.

“Individuele verwarmingssystemen zullen altijd blijven, maar zijn lang niet altijd de meest efficiënte oplossing”, aldus de onderzoekers. Daarbij spelen strenge wetgeving, netcapaciteit en ruimtegebrek grote obstakels. Wetgeving zoals MPG, BENG en Paris Proof stellen steeds hogere eisen aan energiezuinige en duurzame installaties. Warmteoplossingen moeten toekomstbestendig zijn en flexibel inspelen op veranderende normen en eisen. Wie niet ontwerpt met deze richtlijnen in gedachten, riskeert dat een gebouw niet voldoet.

Op het gebied van netcapaciteit vergroot elektrificatie de druk op het net en daardoor wordt het lastig om grote aansluitvermogens te realiseren. En traditionele installaties vergen ontzettend veel schacht- en technische ruimte, die bovendien lang niet altijd beschikbaar zijn. En met steeds meer slimme apparaten wordt die woningtechnologie de norm, wat verwachtingen kweekt bij bewoners. De behoefte aan flexibiliteit en comfort is hoog.

Dit vraagt om slimmere ontwerpkeuzes en nauwere samenwerking tussen bouwers, ontwikkelaars, adviseurs en leveranciers. De manier waarop er nu ontwerpen worden gemaakt zullen bepalend zijn voor hoe efficiënt en duurzaam gebouwen de komende decennia zullen functioneren.

Verdeling tussen collectief en individueel

De keuze voor collectieve warmteopwekking met individuele tapwaterregeling biedt een efficiënte en toekomstbestendige oplossing voor gestapelde bouw. Maar zonder inzicht in de cruciale ontwerpen proceskeuzes kan de implementatie onnodige beperkingen of inefficiënties opleveren. De onderzoekers onderscheiden vijf inzichten die volgens hen essentieel zijn om een collectief warmtesysteem succesvol toe te passen.

Ten eerste moet de installatie binnen het gebouw vanaf het begin worden meegenomen. De meeste bouwprojecten beginnen met een architectonisch ontwerp, waarna installaties in een later stadium worden ingepast. Het probleem hiervan is dat collectieve warmteoplossingen, zoals warmtenetten, dan al vroeg uit beeld raken omdat er geen rekening is gehouden met de coördinatie van installatieruimte, leidingtracés en schachten. Wie in de eerste ontwerpfase al nadenkt over de warmteoplossing, voorkomt inefficiënties en beperkingen in de realisatie.

Ten tweede bepaalt de verdeling tussen collectief en individueel het succes van de prestaties en de flexibiliteit. Het voordeel van een collectief systeem kent schaalvoordelen en deze verlagen de gelijktijdigheid van belasting op het elektriciteitsnet. De sleutel is, volgens de onderzoekers, een goed doordachte verdeling: collectieve warmteopwekking zorgt voor een efficiëntere basislast, terwijl individuele regeling bewoners controle geeft over de status verwarming of koeling en hogere bewustwording van warm tapwaterverbruik. “Een goed doordacht collectief systeem biedt de voordelen van beide werelden”, aldus de onderzoekers.

Monitoring en transparantie essentieel

Ten derde speelt netcongestie ook hier een grote rol, waar tijdig op moet worden ingespeeld want ook de gevolgen voor warmtesystemen zijn groot. Collectieve warmteoplossingen kunnen helpen om de netbelasting te verlagen, maar alleen als er in de ontwerpfase wordt gekeken naar de te verwachte piekmomenten, benodigde mate van centrale buffering en vraagsturing. Warmteoplossingen moeten bijdragen aan het verminderen van piekbelasting en slim omgaan met beschikbare netcapaciteit. Als dat niet gebeurt kan een project vertraging oplopen of onhaalbaar worden.  

Ten vierde moet de regelgeving beperkt worden maar eigenlijk ook met een brede blik ontworpen worden. Gebouwen moeten voldoen aan eisen zoals MPG, BENG en Paris Proof, maar deze eisen bieden ook kansen. Een efficiënte collectieve warmteoplossing kan de totale MPG-score van het gebouw verbeteren, waardoor er in het ontwerp ruimte vrijkomt voor andere (duurzame) keuzes zoals extra glasoppervlak of hoogwaardige isolatie. Door regelgeving niet alleen als beperking te zien, maar als ontwerpkans, ontstaat meer ontwerpvrijheid met hogere kwaliteit.

Tot slot zijn monitoring en een transparante afrekening essentieel voor acceptatie en efficiëntie. Bewoners kunnen, door alles live in de gaten te houden, beter inzicht krijgen in hun eigen verbruik en corporaties kunnen vroegtijdig afwijking signaleren. Dit vergroot de acceptatie en voorkomt verrassingen op de energierekening. Daarnaast maakt het systeem verschil in distributieverliezen tussen woningen inzichtelijk, wat leidt tot eerlijkere servicekostenverdeling en verbeterde beheersbaarheid. Een goed gemonitord systeem zorgt voor vertrouwen en mogelijke optimalisatie van prestaties door finetunen na een seizoen.

Flexibele en toekomstgerichte oplossing

De onderzoekers beschrijven ook een praktijkvoorbeeld in Zeist, waar een appartementencomplex staat dat een nieuwe standaard vormt voor duurzaam en comfortabel wonen. De elf wooneenheden, gebouwd in 2020, combineren eigentijdse architectuur met innovatieve technologieën die zowel het milieu als de bewoners centraal stellen. Het doel van dit project was om een energie-efficiënt woonconcept te realiseren dat voldoet aan de strenge BENG-eisen en tegelijkertijd comfort biedt aan bewoners.

Een belangrijk aandachtspunt was ruimtebesparing, aangezien technische ruimten beperkt beschikbaar waren. Daarnaast moest de oplossing flexibel en toekomstbestendig zijn. De keuze viel op het WS DUO-concept, een combinatie van collectieve warmteopwekking en individuele tapwaterregeling. Dit systeem zorgt voor voorverwarming van tapwater door een collectieve warmtepomp, waarna een compacte elektrische doorstromer per woning de temperatuur verhoogt tot 60 graden.

Dankzij de compacte installaties van het WS DUO-concept was er slechts één technische ruimte nodig en konden leidingen efficiënt worden ingepast. De vierpijpsconfiguratie biedt bewoners de mogelijkheid om zelf te schakelen tussen verwarmen en koelen, afhankelijk van hun woonwensen en het seizoen.

Het systeem heeft zich volgens de onderzoekers bewezen. Bewoners profiteren van een stabiele temperatuurverdeling en lage energiekosten, terwijl de beheerders minder onderhoud en lagere exploitatiekosten ervaren. “Bewonersvoorlichting is cruciaal. Hoewel het systeem koeling biedt, is dit niet te vergelijken met een airco. Het is belangrijk dat bewoners begrijpen hoe het systeem werkt”, besluiten de onderzoekers.