Gezocht: Nederlandse energietransitie zoekt regering

18.08.2021 Jan de Wit

Gezocht: Nederlandse energietransitie zoekt regering

Het zijn boeiende tijden voor de energiesector. De recente Fit for 55-suggestie van de Europese Commissie wil vol inzetten op de energietransitie en Europa hiermee in een leidende rol positioneren. Daarna kwam het IPCC-rapport uit dat opnieuw bewees dat de energietransitie – als onderdeel van de klimaattransitie – niet alleen economisch interessant is, maar ook een absolute ecologische noodzaak. En de Nederlandse politiek? Die is door eigen partijbelangen nog altijd demissionair.

In deze serie probeert Warmte365 te schetsen hoe het ETS in elkaar steekt, wat de gevolgen zijn voor de businesscase voor warmtebronnen en wat de gevolgen van de stijgende emissieprijzen hiervoor zullen zijn. In dit opiniestuk zoomen we in op het politieke beleid.

Op 17 maart waren de Tweede Kamerverkiezingen met diezelfde avond nog de voorlopige uitslag. De dag erna was er al een eerste overleg van de nieuwe fractievoorzitters onder leiding van toenmalig Tweede Kamervoorzitter Khadija Arib. Inmiddels zijn we ruim vijf maanden verder, 154 dagen.

Wat is er bereikt in die lange periode? Een document dat een aanzet voor een regeerakkoord moet worden, geschreven door fractievoorzitters Mark Rutte (VVD) en Sigrid Kaag (D66) en een totale politieke impasse waar zo’n beetje alle partijen verantwoordelijk voor zijn.

VVD wil niet met PvdA én GroenLinks in een regering, omdat ze bang zijn dat het kabinet dan té links zou worden. Hetzelfde geldt voor het CDA. PvdA en GroenLinks hebben duidelijk gemaakt dat zij niet zonder elkaar willen regeren en alternatief ChristenUnie wordt door D66 uitgesloten. Alle partijen zien hun eigen scenario als de enige oplossing en weigeren concessies te doen, voorlopig.

Voorlaten van partijbelangen
Als de Tweede Kamerleden gevraagd wordt waarom een snelle kabinetsformatie nodig is, dan hebben ze het vrijwel unaniem over de ‘grote uitdagingen van deze tijd’, waar de energietransitie er één van is. Toch zegt Kaag niet met de ChristenUnie te willen regeren omdat D66 door wil met de wet voltooid leven.

Voor velen een buitengewoon belangrijk onderwerp, maar het komt niet ter sprake als er gesproken wordt over de ‘grote uitdagingen van deze tijd’. Maar ook die andere auteur van de aanzet voor een regeerakkoord maakt zich schuldig aan het voorlaten van partijbelangen boven essentiële maatschappelijke uitdagingen zoals de energietransitie.

Een regering met PvdA én GroenLinks té links noemen is voor de beeldvorming. Een kabinet met VVD, D66, CDA en ChristenUnie zou een meerderheid geven in de Tweede Kamer, maar niet in de Eerste Kamer – waar het 32 van de 75 zetels zou hebben. Ook in dat geval zijn partijen als PvdA en GroenLinks nodig om wetten door de kamers te krijgen, dus dan lijkt de regering misschien minder links, maar het beleid is dat niet.

Doorrekenen kosten ETS
Wat er ook uitkomt, er moeten keuzes gemaakt worden. En rap wat. Voor het kabinet en voor de energietransitie. Hoewel die echt niet stilstaat nu het kabinet demissionair is, beginnen de knelpunten zich op te stapelen. De Fit for 55-suggestie is daarvoor een illustratief voorbeeld.

Zo wil de Europese Commissie het ETS uitbreiden door uitstoot van de scheepvaart eronder te laten vallen en een apart ETS opzetten voor transport en de gebouwde omgeving. De kostprijs van een emissierecht zou daarnaast tot 2030 op moeten lopen naar 85 euro, onder andere door meer rechten uit de markt te halen, waardoor de impact ook op zal lopen.

Dat is nodig om verdere verduurzaming aan te moedigen en hernieuwbare energie aantrekkelijker te maken dan fossiele energie, maar dat zal ook tot prijsstijgingen voor burgers leiden. Bedrijven die onder het ETS vallen, zullen de extra kosten voor hun emissierechten willen doorberekenen in hun prijzen, om niet te hoeven inleveren op hun eigen winstmarges.

De verwachting is dat de emissiekosten voor de gebouwde omgeving bij de energieleveranciers worden neergelegd. Wat weer zou betekenen dat burgers dit gaan merken op de energierekening, waardoor het de komende jaren nog aantrekkelijker wordt om huizen te verduurzamen.

Nederland wil uiterlijk in 2050 CO2-neutraal zijn en de gebouwde omgeving heeft daarvoor de warmtetransitie nodig, zodat 1,5 miljoen woningen fossielvrij verwarmd worden in 2030 en in 2050 alle woningen. Hiervoor zijn in het Klimaatakkoord afspraken opgenomen, maar als de EU-suggestie wordt aangenomen zullen er ook extra kosten komen.

Hoe gaan we als samenleving de extra kosten van het ETS verdelen? Subsidie op individuele basis werkt voor mensen en bedrijven die over voldoende systeemkennis beschikken en vrij kapitaal voor investeringen. In de praktijk zijn dit de bedrijven met ruime winstmarges en hoogopgeleide huishoudens. Zij weten hun weg door de subsidies wel te vinden en hebben voldoende vermogen.

Niet blindstaren op partijbelangen
Het is belangrijk dat het debat daarover losbarst, met partijen die het framen als een ‘kostenpost van 1.000 miljard euro’ of dat ‘Brussel dit voor ons bepaalt’. Dat is een ongemakkelijk debat, want het is ook een dure transitie en het beleid wordt in Brussel uitgedacht.

Maar zonder de noodzakelijke warmte- en energietransitie krijgen we nog veel vaker overstromingen zoals in Limburg, wat los van het menselijke leed, ook een kostenpost van 1,8 miljard euro met zich meebrengt. Daarnaast bestaat ‘Brussel’ uit de EU-lidstaten en heeft de Nederlandse overheid daarom directe invloed op het beleid vanuit Brussel.

Om dit zo goed mogelijk – in overeenstemming met de manier waarop we de kosten willen verdelen – te doen, is er debat én duidelijke sturing nodig. Maar allereerst vooral een kabinet dat zich zo snel mogelijk committeert aan de warmte- en energietransitie. De EU-lidstaten discussiëren verder over de invulling, maar Nederland staat demissionair aan de zijlijn en stelt grote beslissingen uit.

Fit for 55 is een schot voor de boeg, een ambitieuze visie op de toekomst. Dat is niet voor mensen die naar de oogarts moeten, maar voor mensen die willen weten waar ze over 8,5 jaar aan toe zijn, of zelfs 28,5 jaar. Waarde Den Haag, hoe groot laten jullie onze achterstand oplopen ten faveure van de partijbelangen?