In steeds meer landen wordt met burgerfora geëxperimenteerd. De gedachte is dat ze kunnen helpen om de kloof tussen burger en overheid te verkleinen en in het geval van de energietransitie hopelijk ook het draagvlak kunnen versterken. Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, wil met de Tweede Kamer in debat over de vraag of Nederland burgerfora over klimaat- en energiebeleid moet willen hebben en zo ja, hoe zouden deze eruit moeten zien?

Tijdens het tiende symposium van het Voortgangsoverleg Klimaatakkoord stond het burgerforum centraal. Daarin stonden drie vragen centraal. Is een burgerforum een goed instrument om de democratie te versterken? Is het een goed idee om een burgerforum te organiseren over klimaat- en energiebeleid? En zo ja, onder welke voorwaarden?

Onderzoeker en publiciste Annemarie Kok vindt burgerfora geen goed idee omdat het bij zou dragen aan de bestuurlijke verrommeling in Nederland. Politiek en bestuur schuiven volgens haar al decennialang hun taken en verantwoordelijkheden af naar “aanbouwsels aan de democratie”. Zij vindt het een betere oplossing dat politici ‘gewoon’ hun verantwoordelijkheid nemen en beslissingen durven te nemen.

Rudy van Belkom, directeur Stichting Toekomstbeeld der Techniek, mist aandacht voor de toepassingsmogelijkheden van digitale technologie. Met een programma als Microsoft Teams of Zoom kan een veel grotere groep burgers worden bereikt en bij elkaar worden gebracht. Dankzij selectiealgoritmen kan volgens hem bovendien de representativitiet en inclusiviteit worden vergroot. Daarbij kan technologie ook eenvoudiger bepaalde meerderheden opmerken.

Klimaat- en energiebeleid zeer geschikt voor burgerfora
Een vorm van burgerparticipatie die al bestaat in Nederland is terug te zien in de Regionale Energie Strategieën. Bij het opstellen zijn immers ook burgers betrokken.

Provincies, gemeenten en waterschappen kregen vanuit het Klimaatakkoord de opdracht om 35 terawattuur hernieuwbare energie op land in te tekenen. Ze gingen aan de slag en kwamen met ambities die zelfs hoger waren. In verschillende regio’s is daarbij gebruik gemaakt van online raadplegingen en burgerfora, en soms ook van de combinatie daarvan.

Lees ook: Nieuwe concept RES'en genoeg om klimaatdoelen te halen

Maar daaruit is ook gebleken dat het weliswaar een goed middel is, maar niet de ‘heilige graal’ is, zo vertelt Karin Arpad, programmaleider Regio Ondersteuning bij het Nationaal Programma Regionale Energie Strategieën. Vanzelfsprekend kon lang niet iedereen zich in de uitkomst vinden.

De invulling van de doelen van het Klimaatakkoord is volgens Jetske Bouma, programmaleider burgerbetrokkenheid bij het Planbureau voor de Leefomgeving, een prima onderwerp voor een burgerforum.

Het is immers een onderwerp dat iedereen aangaat en er kunnen duidelijke, normatieve vragen besproken worden hoe solidair moet het klimaatbeleid worden en zijn subsidies of juist belastingmaatregelen de geschikte tools.

Twee zaken zijn essentieel voor goede burgerparticipatie
Dat burgerfora zich goed lenen voor klimaat- en energiegerelateerde blijkt ook uit het onderzoek dat universitair hoofddocent aan de TU Delft Niek Mouter doet. Hij was betrokken bij drie burgerberaden rondom klimaatbeleid in Súdwest-Fryslân, Foodvalley en Gelderland.

Via online raadpleging waaraan alle inwoners mee konden doen werd er een advies aan de gemeenteraad opgesteld. Dit stelde de gemeenteraad in staat om betere afwegingen te maken.

Aan de andere kant konden er bijvoorbeeld in Gelderland al 3.500 mensen meepraten over het beleid. Opvallend genoeg trok dit relatief veel lageropgeleiden, want doorgaans wordt klimaat- en energiebeleid gezien als een onderwerp voor hogeropgeleiden, legt Mouter uit.

Mensen die deelnemen aan burgerfora vertegenwoordigen ook niemand anders dan zichzelf merkt Daan Roovers, filosoof en lid van de Raad voor Openbaar bestuur, op. Daardoor gaan zij op een andere manier met elkaar in gesprek. Dat is extra belangrijk omdat de overheid volgens haar vrij krachteloos is geworden door jarenlang afstoten, deregulering, privatisering en decentralisering. Ook het lage vertrouwen in de politiek heeft daaronder te lijden.

Onduidelijke afspraken kunnen daarbij averechts werken merkt zij op. Zo heeft een initiatief met burgerparticipatie in Frankrijk niets concreets opgeleverd. En dat lag niet aan de burgers. 150 Fransen namen deel aan de Burgerconventie voor het Klimaat en kwamen na uitvoerig beraad tot 149 voorstellen voor het Franse klimaatbeleid.

Dit bleek echter veel ambitieuzer dan de regering had verwacht, waardoor er praktisch niets mee is gedaan. Het is daarom essentieel om van tevoren te bepalen wat de vraag wordt die aan een burgerforum wordt gesteld én welke afspraken er worden gemaakt over wat er met de uitkomst zal gaan gebeuren.