De warmte van de zon is één van de oudste duurzame energiebronnen die we hebben. Het principe is eenvoudig: oogst warmte van de zon en gebruik deze, direct of indirect. Al aan het eind van de negentiende eeuw werden in de VS zonneboilers gebouwd. Dat waren in feite zwart geverfde vaten, gevuld met water.

De techniek is inmiddels veel verder en hedendaagse zonnecollectoren hebben torenhoge rendementen. De jaarlijkse energieopbrengst per vierkante meter is dan ook veel hoger voor zonnecollectoren dan voor andere hernieuwbare technologieën. Vergeleken met PV produceren zonnecollectoren jaarlijks gemiddeld driemaal zoveel energie per vierkante meter en ten opzichte van biomassa of bio-ethanol is de opbrengst zelfs tientallen malen hoger. Een groot voordeel, zeker waar de ruimte beperkt is.

We passen zonthermie nog steeds relatief weinig toe
Warmte, voor gebouwen en industrie, bedraagt meer dan de helft van ons totale energieverbruik en kan dus simpelweg van de zon komen. Dit is al lang bewezen. Toch liggen de Nederlandse daken niet vol met zonnecollectoren, stookt de industrie nog massaal aardgas en draaien onze warmtenetten op verbrandingsinstallaties. En we zijn niet alleen. Met uitzondering van Denemarken, Griekenland, Italië en Duitsland passen landen in Europa zonthermie nog steeds relatief weinig toe. Waar de markt voor PV is ontploft, windparken op veel plekken snel verrijzen en biomassa nog steeds op veel plekken domineert blijft zonthermie een onderbenutte bron van duurzame energie.

Er is nog innovatie nodig
Hoe is dit mogelijk? Een aantal oorzaken hiervoor zijn bekend. Neem bijvoorbeeld het seizoenseffect: tapwater kan men een groot deel van het jaar eenvoudig maken met zonnecollectoren, maar bedraagt slechts een beperkt deel van de energierekening. Voor ruimteverwarming is juist in de winter warmte nodig en productiebedrijven hebben het hele jaar door warmtevraag. Warmteopslag is dus belangrijk om zonthermie volledig te kunnen benutten, maar er is nog innovatie nodig voordat dit echt op grote schaal rendabel wordt.

Noodzaak voor specialisatie andere dakgemonteerde systemen dan PV beperkt
Ook heeft de installatiesector zonthermie nog niet massaal omarmd, om meerdere redenen. Denk aan bedenkingen over de business case, benodigd onderhoud, thermische stagnatie en storingsgevoeligheid van systemen in het verleden. Of nog simpeler: onbekendheid met zonthermie. Daarnaast heeft de hoge vraag naar PV-systemen de noodzaak voor specialisatie in andere dakgemonteerde systemen jarenlang beperkt. In de krappe installateursmarkt is er weinig stimulans om te diversifiëren.

Beleid
Ook op beleidsniveau ligt de focus vaak op andere oplossingen. Wel stimuleert de rijksoverheid zonthermische systemen al lang. Zo bieden de ISDE-regeling (sinds 2016), de SDE++ en regelingen voor specifieke doelgroepen mogelijkheden voor subsidie. In de praktijk gaat een groot deel van het ISDE-budget echter al jarenlang naar warmtepompen en isolatie. Ook worden de SDE++-projecten gedomineerd door duurzame elektriciteit (zon-PV, windmolens, biomassa) en in toenemende mate door CO2-afvang en -opslag. Ook voor de verduurzaming van de industrie zijn elektrificatie en groene waterstof in beeld, maar wordt zonthermie nog weinig genoemd.

SDE++ en ‘hekjes’
Langzaam zien we nu toch verandering, met name op het gebied van collectieve systemen en warmtenetten. In de laatste ronde van de Proeftuinen Aardgasvrije Wijken hebben drie van de veertien gemeenten gekozen voor oplossingen met zonthermie en warmtenetten met  zonnecollectoren worden al gebouwd, onder andere in Nagele en Groningen.

De SDE++ heeft dit jaar fors meer budget, wat meer ruimte biedt voor projecten, en worden vanaf 2023 ‘hekjes’ in de SDE++ geplaatst om te verzekeren dat ook duurzame warmteprojecten voldoende aan bod komen. De zonthermie-sector kan hiervan profiteren. In innovatieregelingen zoals de DEI++ en de MOOI komen ook vaker innovatieve individuele toepassingen naar voren, zoals combinaties met warmtepompen en PVT. Op dit gebied loopt Nederland zelfs vooruit ten opzichte van de rest van Europa.

Zonthermie mag niet langer vergeten worden
TNO doet op dit moment in opdracht van de rijksoverheid onderzoek naar de businesscase voor zonnewarmte in Nederland en komt in oktober met conclusies. Eén ding is zeker: de ‘beste’ oplossing is er niet. Voor zowel de gebouwde omgeving als de industrie moeten in de komende jaren alle zeilen worden bijgezet en elektrificatie, CO2-afvang en groene waterstof zullen een grote rol gaan spelen. Wel kunnen we nu al zeggen dat zonthermie als extreem efficiënte energiebron niet langer vergeten kan worden. Aan de simpelste oplossing denkt men vaak pas het laatst.