Is de weg gebaand voor publieke warmtenetten?

Er wordt door menig warmteprofessional reikhalzend naar uitgekeken: eindelijk duidelijkheid over de nieuwe warmtewet. In Den Haag lijkt men er maar niet goed uit te komen: wel of geen koppeling met gas, wel of geen privaat eigenaarschap, wel of geen warmtekavels. Gedurende de zomer zoemden er vooral geruchten over publiek eigenaarschap. Laten we deze optie eens verkennen.

Jetten pleit ervoor dat warmte-infrastructuur in publieke handen komt. Ook combinaties van publiek en privaat zouden mogelijk zijn, zolang er maar een flinke inmenging is van een publieke partij. Een voorstel dat zeker niet door iedereen met open armen ontvangen wordt. Want hoe moet dat met de bestaande netten in private handen? En hebben gemeenten wel genoeg realisatiekracht om hierin een rol te spelen? Hoe haalbaar is dit nu eigenlijk allemaal?

Grote voordelen publieke netten
Toch is het eerder bittere noodzaak dan een haalbaarheidsvraagstuk. We zien nu met de stijgende gasprijzen wat het betekent als nutsvoorzieningen in commerciële handen zijn: consumenten zijn de dupe terwijl energiebedrijven gierende winsten maken. Maar ingrijpen in een geprivatiseerde markt is voor de overheid niet de makkelijkste klus. Bovendien zijn ook gas- en elektriciteitsnetten in publieke handen, dus waarom een uitzondering maken voor warmtenetten?

Er zijn ook grote voordelen van publieke netten: lagere winstmarges, langere afschrijvingsperioden en goedkoper kapitaal zorgen voor lagere kosten. In het Deense marktmodel – vaak bestudeerd als schoolvoorbeeld van hoe het moet – lijkt het allemaal prima uit te pakken. Geen aanwijzingen hier dat publieke warmtenetten een slecht idee zijn.

Ook met het vermeende gebrek aan realisatiekracht onder gemeenten kan korte metten worden gemaakt. Er bestaan mogelijkheden om goedkoop te lenen aan de gemeenten, revolverende fondsen in te richten en experts in te huren. De Deense markt kan hier wederom als goed voorbeeld dienen. Realisatiekracht, of het gebrek eraan, zal dus geen showstopper zijn.

Juridisch prima te organiseren
Ten slotte zullen sommigen zich afvragen of het juridisch allemaal wel in te regelen is. Een van de opties zou kunnen zijn om de markt minder te reguleren en meer vanuit beginselen te ordenen. De wet biedt dan voldoende flexibiliteit om tegemoet te komen aan de diverse situaties die de huidige warmtemarkt nu kent. Een andere optie is om heldere kaders te schetsen waarbij de gehele sector, van productie tot levering, binnen het gereguleerde kader valt en not for profit georganiseerd wordt.

In beide gevallen is het juridisch prima te organiseren dat de bestaande private netten weer publieke infrastructuur worden, mogelijk via een overgangsperiode. Dat deze nieuwe Warmtewet dan weer gaat knellen met sommige situaties in de huidige praktijk is onvermijdelijk, maar het biedt vooral ook kansen om de warmtemarkt op lange termijn goed te regelen. Misschien dat warmtenetten dan ook beter kunnen concurreren met hun aartsrivaal de warmtepomp.

Door: Kathelijne Bouw en Daisy Tempelman (lector Juridische vraagstukken in de energietransitie bij de Hanzehogeschool Groningen).