Er ligt momenteel voor 105 gigawatt vermogen aan aanvragen voor netverzwaringen of nieuwe aansluitingen voor elektriciteitsafname liggen er momenteel bij de netbeheerders. 75 gigawatt daarvan is aangevraagd voor grootschalige batterijen, maar de invloed van warmtepompen op het elektriciteitsnet en vice versa neemt eveneens toe. Rob Jetten, demissionair minister voor Klimaat en Energie, wil daarom maatregelen nemen die groot- en kleinverbruikers gaan raken, zoals dat nieuwe warmtepompen in de toekomst verplicht slim aanstuurbaar zijn.

Voor grootverbruikers is er in (grote delen van) Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Utrecht, Flevoland en een groot deel van de haven van Rotterdam geen ruimte voor nieuwe aansluitingen of uitbreidingen, tenzij een bedrijf kan afschakelen op piekmomenten.

In Zeeland en Noord-Holland doet TenneT momenteel congestieonderzoeken, daardoor is hier ook geen ruimte voor nieuwe aansluitingen of uitbreidingen. De gigantische hoeveelheid aanvragen voor netverzwaringen of nieuwe aansluitingen die nu al bij de netbeheerders liggen hebben het kabinet doen besluiten om ingrijpende maatregelen te nemen.

Jetten zet daarbij in op sneller bouwen, betere benutting van het elektriciteitsnet, flexibel gebruik van het net, en slim laden en verduurzamen van woningen. Met name het flexibel gebruiken van het net is van belang voor grootverbruikers.

Hiervoor ziet het kabinet vooral kansen voor bedrijven in samenwerking binnen energiehubs, daarom wordt er vanaf volgend jaar 166 miljoen euro beschikbaar gesteld tot en met 2030 voor een Stimuleringsprogramma Energiehubs. Hiermee kunnen regisseurs voor de energiehubs worden aangesteld, ook moet dit het delen van data en contracten tussen partijen bevorderen. Om bedrijven te stimuleren om meer flexibele contracten af te sluiten en bijvoorbeeld op bedrijventerreinen samen te werken heeft het kabinet Gerard Schouw aangesteld als bestuurlijk aanjager ‘slim met stroom’.

VNO-NCW zal naar alle bedrijventerreinen de gevolgen van netcongestie en het handelingsperspectief schetsen. Daarbij krijgen bedrijven met het right to challenge-principe het recht om zichzelf aansluiten op het net als er netcapaciteit beschikbaar is. Het kabinet verwacht de eerste bedrijven hier begin 2024 al gebruik van kunnen gaan maken.

Verder zullen de netbeheerders en de energie-intensieve industrie in kaart brengen wat de technische mogelijkheden zijn voor het leveren van industriële flexibiliteit en “wat dus redelijkerwijs van de industrie verwacht mag worden”, aldus Jetten. Ten slotte gaat hij samen met de Autoriteit Consument & Markt onderzoeken of het “nodig en mogelijk is om meer onorthodoxe maatregelen te nemen”.

Dit zijn bijvoorbeeld het introduceren van financiële prikkels voor bedrijven om het net flexibel te gebruiken, maar ook of een gegarandeerde transportcapaciteit als premium product kan worden gezien. “Een flexibel contract met verminderd gebruik van het net tijdens piekperiodes meer de standaard. Hiermee wordt continu gebruik van het net dus beprijsd.”

Huishoudens krijgen nu ook te maken met netcongestie
De groei van zonnepanelen, warmtepompen en laadpalen in Flevoland (met uitzondering van de Noordoostpolder), Gelderland en Utrecht gaat sneller dan verwacht. Het kabinet heeft daarom besloten dat er ook onder kleinverbruikers moet worden ingegrepen.

Zonder ingrijpen zullen de onderstations vanaf 2026 te zwaar worden belast, wat kan leiden tot risico’s op stroomuitval op piekmomenten. Daarbij wil het kabinet de energietransitie in de gebouwde omgeving door laten gaan, maar dan moet het elektriciteitsnet slimmer en flexibeler worden benut.

Voor warmtepompen zijn drie zaken van groot belang. Allereerst gaan netbeheerders per wijk in kaart brengen waar congestie zich voordoet en wanneer netverzwaring is gerealiseerd, zodat gemeenten vervolgens aan kunnen geven op welke termijn zij kunnen starten met de wijkgerichte aanpak en welke warmteoplossing zij in welke wijk willen.

Ten tweede worden slim aanstuurbare apparaten de norm. Met hybride warmtepompen kan er immers geschakeld worden tussen gas en elektriciteit. “Slim betekent dat er geautomatiseerde sturing plaatsvindt om stroom af te nemen binnen de grenzen van het net. Dit geeft mogelijkheden om de lokale beschikbare netcapaciteit optimaal te benutten en helpt bij het voorkomen van overbelasting tijdens de pieken”, schrijft Jetten aan de Kamer.

Hierbij wil het kabinet inzetten op certificering, standaarden en registratie, zodat slimme, aanstuurbare apparaten de norm worden en dat deze ook slim met elkaar kunnen communiceren. Jetten wil dit in wetgeving vastleggen.

Ten derde worden home energy management systems in de toekomst de standaard. De twee bovenstaande zaken moeten huishoudens ondersteunen in de overgang naar meer flexibel en dynamisch gebruik van het net.

“In de Werkgroep Aanstuurbaarheid en Aansturen van het Landelijk Actieprogramma Netcongestie wordt gewerkt aan een combinatie van monitoring en aansturing, ook van warmtepompen. Naast hybride warmtepompen, die technisch per definitie flexibel zijn, wordt door de overheid ook gedacht aan beïnvloeding van de elektriciteitsvraag door prijsprikkels en, of het kunnen beperken of zelfs geforceerd kunnen stoppen van de stroomvraag om blackouts te voorkomen. Dat laatste is vanuit zowel comfort van de gebruiker als vanuit de prestatie van de warmtepomp zeer onwenselijk”, stelt de Vereniging Warmtepompen.