Voor huishoudens met een laag inkomen kan een goed geïsoleerd huis een wereld van verschil maken, maar juist deze mensen lukt dit vaak niet. Hierdoor zijn ze niet in staat om structureel hun energierekening te verlagen en lopen ze het risico om langdurig in de knel te komen, zo waarschuwt de Nationale ombudsman, de instantie die klachten behandelt over bijna alle overheidsinstanties, in zijn rapport Ongelijke toegang tot de energietransitie. De drempels tot voorzieningen voor de energietransitie moeten lager.

Volgens de definitie die TNO in de studie De feiten over energiearmoede in Nederland: Inzicht op nationaal en lokaal niveau hanteert is er sprake van energiearmoede als huishoudens over een laag inkomen beschikken in combinatie met hoge energielasten dan wel een woning van energetisch onvoldoende kwaliteit.

In Nederland gaat het om 550.000 huishoudens, zo’n 7 procent van het totaal. Inkomensarmoede komt bij ongeveer 15 procent van alle huishoudens voor. Uit de TNO-studie blijkt dat ernstige energiearmoede ruimtelijk veel geconcentreerder is dan inkomensarmoede, dat maakt gericht beleid per gemeente of regio eenvoudiger.

De groep huishoudens met verborgen energiearmoede schat TNO op 1,8 procent van alle huishoudens. Dit zijn ongeveer 140.000 huishoudens die vanwege financiële problemen minder energie consumeren dan ze zouden willen. Ongeveer 250.000 huishoudens (3,2 procent van het totaal) hebben een relatief laag inkomen, een energetisch minder goed huis én hoge energiekosten.

Lees ook: ‘Om energiearmoede aan te pakken is lef nodig om écht keuzes te durven maken’

“Het renoveren van de woningen met energielabel G naar B kost ongeveer 20.000 euro per woning, maar verdient zich terug in vijf tot tien jaar. Je bespaart namelijk 2.000 tot 4.000 euro aan energiekosten per jaar”, zo legt Peter Mulder, projectmanager bij TNO, uit. “Bovendien bespaart het 5,5 miljard kubieke meter aardgas (60 procent van de Russische import) en 9,8 ton CO2.”

Daarnaast kunnen volgens het Centraal Planbureau 1,2 miljoen mensen financieel in de problemen komen. Nu krijgen huishoudens die hun energierekening niet kunnen betalen nog een toeslag. Volgens de Nationale ombudsman werkt dit wel, maar biedt het geen langetermijnoplossing. Zeker niet omdat de energieprijzen vermoedelijk nog jaren hoog blijven.

"Verduurzaming is een sociaal vraagstuk geworden. Eerder vroegen we ons af of je groen kan doen als je rood staat. Dat punt zijn we voorbij, groen doen is noodzaak. Een groeiende groep mensen kan langdurig financieel in de problemen komen als zij hun woning niet energiezuiniger kunnen maken", aldus Nationale ombudsman Reinier van Zutphen.

Gemeenten zijn aan zet
Voor zijn rapport onderzocht de ombudsman de informatie die gemeenten aanbieden en de klachten en signalen die Van Zutphen over het onderwerp ontvangen heeft. Ook heeft hij 165 straatinterviews laten doen in Utrechtse wijken – waar de energiearmoede het grootst is – om erachter te komen wat zij nodig zouden hebben.

Hieruit concludeert de Nationale ombudsman dat de toegang tot de energietransitie niet voor iedereen gelijk is. Huurders weten vaak niet welke gemeentelijke voorzieningen beschikbaar zijn en zij hebben weinig zeggenschap over het energiezuiniger maken van hun woning, omdat zij niet de huiseigenaar zijn. In de lagere inkomensgroepen geldt dat huishoudens niet de financiële middelen hebben om dure verduurzamende oplossingen te betalen of voor te financieren.

"Er zijn gemeenten die het heel goed doen, maar we zien ook dat niet alle gemeenten goed inzicht hebben in energiearmoede en welke huizen er het eerst moeten worden verduurzaamd. Ook zien we dat niet alle informatie vanuit de gemeente burgers bereikt omdat het te ingewikkeld is of te moeilijk te vinden", zegt Van Zutphen.

"In de Nationale Prestatieafspraken is afgesproken dat corporaties al hun woningen met een E-label of slechter voor het eind van 2028 wegwerken. Met het huidige tempo redden we dit niet. We moeten ons goed realiseren dat er in die woningen mensen wonen die hun energierekening niet of nauwelijks kunnen betalen. Het is dus noodzaak dat deze mensen snel mee kunnen doen aan de energietransitie. Gemeenten hebben de taak te weten wie deze burgers zijn, ze te informeren over de mogelijkheden en voorzieningen en ze actief op te zoeken en te helpen."