Hoe creëer je draagvlak en voorkom je weerstand bij het plannen van projecten ter verduurzaming? Hoe vergroot je als gemeente de participatie en beperk je polarisatie?

De Vereniging van Nederlands Gemeenten (VNG) en het Nationaal Programma Regionale Energiestrategie (NP RES) verzorgen samen een introductieprogramma in verduurzaming voor (nieuwe) raadsleden. Middels een introductiecursus, een summer school en thematische webinars krijgen raadsleden handvaten uitgereikt voor de complexe uitdaging van de energietransitie.

Participatie en polarisatie
De wens voor de versnelde transitie heeft een enorme impact op de werkwijze van gemeenten. Raadsleden krijgen onder andere te maken met de complexe materie rondom verschillende soorten duurzame energie. Warmte365 volgde enkele van de webinars uit het introductieprogramma. 

De webinar Participatie en polarisatie richtte zich op draagvlak voor en weerstand tegen projecten in de gemeente. Verschillende sprekers komen tijdens het webinar aan woord om hun ervaringen te delen. Bas Koopman, coördinator van Energieparticipatie.nl van NP RES, mocht de spits afbijten.

Meedenken een voorwaarde voor meedoen
Koopman: “Meedenken is voor veel mensen een voorwaarde voor meedoen. Daarom is een uitnodigend proces verankerd in de RES. We hebben ons werk goed gedaan wanneer inwoners zeggen dat ze voldoende gehoord zijn."

Koopman noemt in een korte presentatie de belangrijkste bouwstenen: Communicatie, tijdig informeren, procedurele gerechtvaardigheid, participatiemix (verschillende mensen bereiken, commitment (van tevoren duidelijkheid over wat er met inbreng gebeurt) en inhoudelijke criteria (onder andere eerlijke verdeling baten en lasten).

Project Aardgasvrije Wijken 
Hanna Ankore is projectleider thema participatie en polarisatie bij het Programma Aargasvrije Wijken (PAW). Na het vertonen van een filmpje over het project zet Ankore de uitgangspunten van PAW uiteen:

• Procesontwerp samen met bewoners en andere partners;
• Geef iedereen optie mee te doen;
• Zorg dat iedereen gehoord wordt;
• Bouw een betrouwbare kennisbasis;
• Ondersteun bewoners om de stap te maken.
   

Weerstand versus polarisatie
Dit artikel spreekt in de eerste zin over weerstand. Volgens Koopman kan die term beter voorkomen worden. Er blijkt weerstand tegen de term weerstand. Koopman wijst erop dat mensen niet graag worden weggezet als dwarsligger. ‘Polarisatie’ is een neutralere term. Polarisatie benoemt slechts een verschil van meningen. Dwarsliggen benoemt de onwil van een partij om ergens in mee te gaan. Daar hangt een waardeoordeel aan dat niet ten goede komt aan participatie. 

Rollen in polarisatie
De rollen die Koopman vervolgens aanwijst in polarisatie zullen herkenbaar zijn omdat deze in de steeds verder polariserende politiek van het afgelopen decennium vergroot zijn. Partijen op de extreme polen die steeds harder schreeuwen terwijl het gematigde(re) midden steeds stiller wordt. 

Koopman gaat in op deze rollen van zogenaamde ‘pushers’ op de polen en het stille midden, maar ook op tactieken om meer resultaat te boeken in een groep die uit deze verschillende rollen is opgebouw. Door bijvoorbeeld van doelgroep te veranderen, van onderwerp, toon of positie in de discussie.

Lokaal eigendom
Els Holsappel is thematrekker lokaal eigendom voor NP RES en gaat in op de voordelen van lokaal eigendom in het vergroten van participatie. "Voor hernieuwbare opwek gaan partijen gelijkwaardig samenwerken in de ontwikkeling, bouw en exploitatie. Dit vertaalt zich in evenwichtige eigendomsverdeling in een gebied waarbij gestreefd wordt naar 50 procent eigendom van de productie van de lokale omgeving (bewoners en bedrijven)“, zo citeert ze het Klimaatakkoord.

Holsappel: "Lokaal eigendom is een middel om de omgeving zeggenschap te bieden en daarmee participatie te creëren. Projecten met lokaal eigendom hebben daarom ook een hogere participatiegraad dat projecten van (alleen) commerciële partijen." 

50 procent lokaal eigendom
De genoemde 50 procent eigendom is in het klimaatakkoord terecht gekomen, mede dankzij de inzet van Energie Samen, de brancheorganisatie van energie corporaties.

Siward Zomer van Energie Samen legt uit: "Deze participatie coalitie is gevormd tijdens de totstandkoming van het klimaatakkoord. Wij zagen de RES’en ontstaan tijdens onderhandelingen en de grote vraag rondom participatie vanuit gemeenten, RES’en en raadsleden. Partijen die daar al lang mee bezig zijn, hadden al individuele plannen. Die hebben we samengevat en kunnen laten meenemen als participatie-paragraaf in het klimaat-akkoord in een enkele zin: ”We streven naar 50 procent lokaal eigendom.”

Gemeente bepaalt niet wat of waar, maar hoe
Zomer: "Wij proberen in seminars vaak duidelijk te maken dat de RES’en niet een nieuwe vorm van top-down bestuur zijn op één niveau lager, lokaal in plaats van landelijk. We proberen duidelijk te maken dat de gemeenteraadsleden bepalen via beleidskaders hoe er ontwikkeld wordt, niet waar en wat. Hoe je burgers betrekt. Welke vorm van participatie, hoe je landschappelijk inricht et cetera."

Hoe dan om te gaan met dwarsliggerspolaristen?
Holsappel: "Het is natuurlijk altijd een keuze. Voor commerciële partijen met een plan zien we vaak dat ze een zaaltje met mensen vullen en vragen of ze meedoen. Dat is lastig, mensen hebben een baan. In plaats daarvan kan je beter aansluiten bij bestaande collectieven die al nadenken over verduurzamen. Van daaruit kan je bedenken hoe je de rest van de buurt kunt bereiken."