Opnieuw liet Europa zich op energiegebied verrassen door de Russische president Vladimir Poetin. Hij eiste betalingen in roebels en prompt werden Polen en Bulgarije als afschrikwekkend voorbeeld afgeschakeld van gasleveringen. De Europese Commissie verbied dit, maar Europese energiebedrijven én lidstaten twijfelen omdat zij zelf contractuele verplichtingen hebben. Zo werd wederom duidelijk dat Europa een langetermijnstrategie op energiebeleid nodig heeft en snel energieonafhankelijk van Rusland zal moeten worden.

Sinds de productie uit het Groningerveld fors is teruggeschroefd is Nederland netto-importeur van aardgas geworden. In de toekomst moet deze warmtevraag met hernieuwbare energie worden beantwoord, maar zover is het nog niet.

Als Nederland en de Europese Unie onafhankelijk van de Russische grillen willen opereren, zullen ze een geopolitieke strategie móéten ontwikkelen die gericht is op de lange termijn. “Rusland gebruikt energie nu echt als politiek instrument”, zei Hans van Cleef, senior energie-econoom bij ABN AMRO, eerder tegen Warmte365. Onlangs werden de Europese lidstaten opnieuw overvallen door een strategische zet van Rusland.

Lees ook: Aardgas als politiek instrument, dat vraagt ook om een geopolitieke strategie

Poetin eiste namelijk dat 'onvriendelijke naties' Russisch aardgas in roebels zouden gaan betalen, in plaats van euro’s of dollars. Daarna vulde hij de eis aan met de verplichting om gasbetalingen via een Russische roebelrekening te laten lopen, zo berichte de NOS.

Door de Westerse sanctiepakket is de vraag naar roebels enorm afgenomen en daardoor ook de waarde van de valuta. Dit jaagt de Russische inflatie en daarom zal Poetin er veel aan gelegen zijn om de vraag naar roebels weer te laten stijgen. Desnoods gedwongen. Een voor hem gunstige bijkomstigheid is dat Europa – ondanks de gedeelde sanctiepakket – zich weer zeer verdeeld toonde wat betreft energiebeleid.

Europa reageert verdeeld
Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, verbood Europese lidstaten en bedrijven om voortaan in roebels te betalen voor gas, in plaats van de gebruikelijke euro’s of dollars, zo meldt onder andere NRC.

Feitelijk staat de Europese Unie en haar lidstaten hiermee in hun recht. De verplichting om in roebels of via een speciale roebelrekening te betalen is geen onderdeel van de afspraken met het Russische Gazprom. Feitelijk wordt er dus contractbreuk gepleegd door de Russen.

Persbureau Reuters meldde echter dat meerdere Europese energiebedrijven op de Russische eis in willen gaan. Het Duitse Uniper, het Oostenrijkse OMV, het Italiaanse ENI én de landen Slowakije en Hongarije hebben dit (gedeeltelijk) toegezegd.

Zij hebben immers contractuele verplichting om hun afnemers van gas te voorzien. Ook lijken veel partijen Poetin zo min mogelijk tegen de haren in te willen strijken. Vanuit de Europese Commissie klinkt echter dat een dergelijke stap verboden is vanwege eerdere sancties.

Het Nederlandse Eneco, Gasterra en Vattenfall, die alle drie Russisch gas afnemen, zeggen tegen NRC niet in te zullen gaan op de Russische eis. Dmitri Peskov, woordvoerder van Poetin, waarschuwde dat wie niet luistert, eenzelfde lot als Bulgarije en Polen wacht.

Wat is het Europese alternatief?
Energiedeskundige Jilles van den Beukel verklaarde tegenover de NOS dat Polen en Bulgarije zich wel zullen redden. "Polen heeft zich hier al op voorbereid. Ze hebben een eigen terminal voor vloeibaar gas, de Poolse gasopslagen zitten vol en ze zijn met een pijpleiding bezig naar Noorwegen, die 1 oktober in bedrijf komt. Daarnaast doen Polen en Bulgarije veel met kolen."

Dit geldt echter niet voor alle Europese lidstaten, waardoor Poetin nu toch een bres heeft geslagen in de Europese eenheid richting Rusland. Intern klonk al vaker dat Europese landen het lang niet altijd eens waren over de aanpak van Rusland. Zeker niet als het aankwam op het boycotten van Russische energie.

Toch traden de Europese lidstaten gezamenlijk naar buiten met gedeelde sanctiepakketten. Nu lijken de lidstaten zich op energiegebied toch weer uit elkaar te laten spelen door Poetin. De angst om afgesloten te raken van Russisch aardgas zorgt ervoor dat Europese landen hun eigenbelang voorrang geven.

Wanneer de Europese Unie over een duidelijke langetermijnstrategie op energiegebied zou beschikken die verder gaat dan ambitieuze doelstellingen, dan was het voor lidstaten ook duidelijk wat hun alternatief kan zijn. Nu lijken EU-lidstaten te kunnen kiezen tussen onderlinge verdeeldheid of een gastekort.

Hernieuwbare energie biedt grote mogelijkheden op onafhankelijkheid van Russische energie, maar kent vele knelpunten in de opschaling. Toch verdient een sterkere Europese inzet op hernieuwbare energie in combinatie met energiebesparingen de voorkeur, omdat Europa zich al gecommitteerd heeft aan een fossielvrije toekomst.

Europese lidstaten geven miljarden euro’s uit om hun bevolking te compenseren voor de oplopende inflatie door de hoge energieprijzen. Deze middelen inzetten om energie te besparen in de toekomst vraagt wellicht politieke moed omdat een compensatiestop een groot risico op een ontevreden bevolking met zich meebrengt. Maar binnen een groter verhaal van een langetermijnstrategie richting energieonafhankelijkheid heeft dit een veel grotere kans van slagen.