Stedelijke hittebestrijding moet integraal worden aangepakt

17.07.2024 Jan de Wit

Stedelijke hittebestrijding moet integraal worden aangepakt
©Hogeschool van Amsterdam

Zo’n twee miljoen ouderen lopen extra risico op gezondheidsschade als gevolg van hittestress in hun woning, dat blijkt uit een recente analyse van mediaplatform Investico. In het project Hitte in de woning heeft de Hogeschool van Amsterdam (HvA) recent onderzocht hoe de koelbehoefte van bewoners energiezuinig kan worden ingevuld in een warmer wordend klimaat, zonder dat de energievraag stijgt.

Door klimaatverandering neemt niet alleen de gemiddelde temperatuur steeds verder toe, maar worden de excessen ook steeds extremer. Hierdoor wordt de kans op een hittegolf met temperaturen boven de 35 graden Celsius in Nederland steeds groter.

Veel Nederlandse woningen zijn hier niet op gebouwd, wat voor ongemak, gezondheidsprobleem en zelfs sterfte kan leiden. Voor nieuwbouwwoningen geldt tegenwoordig een hittenorm, maar vooral in het renoveren van oudere woningen valt nog een wereld te winnen volgens de onderzoekers van de HvA. Vooral omdat de verduurzaming van de warmtevraag wél wordt meegenomen in de renovatie, maar de koelbehoefte niet.

De bewoners van de onderzochte gebouwen gebruikten naast het strategisch openen en sluiten van de ramen in sommige gevallen ook airconditioning. Op het gebruik van airco’s is nogal wat kritiek ontstaan omdat ze relatief veel stroom gebruiken om een woning te koelen. Voor kleinere woningen met een aardgasverbruik van minder dan 500 kubieke meter geldt dit niet.

Dat neemt echter niet weg dat airconditioning de energievraag verhoogt en daarom zijn de HvA-onderzoekers uitgegaan van passief koelen bij het verlagen van de binnentemperatuur. Hiervoor zijn metingen gedaan tijdens een hittegolf of een warme week in een rijtjeswoning, portiekwoning en flat. Zo zijn de effecten van de woning doorluchten, zonwering gebruiken, de woning isoleren en de wijk vergroenen in kaart gebracht.

’S nachts doorluchten
Het ’s nachts doorluchten van de woning in verschillende gevels verlaagt de temperatuur met 3 tot 4 graden Celsius en is daarmee de meest effectieve manier van passief koelen. Gemeenten zouden dit volgens de HvA-onderzoekers daarom ook moeten opnemen in hun Transitievisies Warmte.

Gebouweigenaren een gezondheidscentra zouden het ’s nachts doorluchten ook moeten stimuleren omdat het aan de ene kant geen energie kost en aan de andere kant voor een gezonder binnenklimaat zorgt. Wel kunnen woningcorporaties en VVE’s investeren in raamopeningen die inbraakveilig, insectenwerend en eventueel geluidswerend zijn.

Zonwering
Uit metingen van de HvA blijkt dat een woning zonder zonwering midden op de dag binnen twee uur tot wel 5 graden Celsius kan oplopen. In een vergelijkbare woning met zonwering werd de temperatuurstijging beperkt tot 2,5 graden Celsius. Een screen, luik of scherm werkt het best, maar ook een gebouw of boom in de buurt kan al verschil maken.

De HvA-onderzoekers stellen daarom dat gemeentes ook zonwering in de Transitievisies Warmte moeten opnemen. Daarnaast moeten overheden en gebouweigenaren de bewoners gaan stimuleren om zonwering te plaatsen en gebruiken, eventueel ondersteunt met een subsidievorm.

Isoleren en doorluchten
Hoewel isoleren een belangrijke stap is in het verduurzamen van de woning, moet een geïsoleerde woning nog altijd worden geventileerd. Koken, douchen, mensen, gebruik van apparaten en zonnewarmte dat via glas binnenkomt zorgen voor temperatuurstijgingen.

Provincie en gemeente zouden moeten nadenken over normen voor oververhitting, want nu is er ook nog nauwelijks budget voor het combineren van isolatie en doorluchten bij de renovatieopgave. Hierbij kan ook worden gedacht aan dakluiken die ’s nachts voor ventilatie kunnen zorgen. Daarnaast is meer voorlichting nodig.

Vergroenen van de wijk
Door bomen in een wijk te plaatsen, kunnen de woningen hun warmte beter kwijt en neemt het verkoelende effect van ’s nachts de ramen tegen elkaar open zetten toe. Een groter verschil tussen de temperatuur van de buiten- en binnenlucht maakt meer verkoeling mogelijk.

Provincies en gemeenten zouden er daarom goed aan doen om voor voldoende groen te zorgen in alle wijken. Idealiter zou dit volgens de HvA-onderzoekers dan ook in de Transitievisies Warmte worden opgenomen. Gebouweigenaren kunnen daarnaast de bewoners aanmoedigen om hun tuin te vergroenen.

Conclusies
Het tegengaan van hittestress met passief koelen is met bestaande maatregelen goed te doen, ook zonder de energievraag te vergroten. Het probleem is dat er maatregelen op verschillende niveaus worden gevraagd: gebied, gebouw en gedrag. Dit zorgt ervoor dat het oplossen van hittestress geen duidelijke eigenaar heeft, waardoor niemand de leiding neemt.

“Tot op dit moment was er onvoldoende kennis over maatregelen tegen oververhitting die zich integraal op deze drie niveaus richten”, zegt projectleider Froukje de Vries. “Het project Hitte in de woning heeft antwoord gegeven op de vraag wat de (toekomstige) koelbehoefte van Nederlandse woningen is, en welke maatregelen woningcorporaties, gemeentes en provincies kunnen inzetten om op energiezuinige manier aan deze behoefte te voldoen.”