Als de oorlog in Oekraïne en de daarop volgende energiecrisis één ding duidelijk heeft gemaakt, dan is het wel de noodzaak om veel sneller over te stappen op een duurzaam en onafhankelijk energiesysteem. Met het Actieplan hybride warmtepomp heeft de overheid en de sector duidelijk gemaakt dat zij klaar zijn om vaart te maken met de warmtetransitie en uit de enorme wachttijden voor consumenten blijkt dat zij er ook om staan te springen. Maar om al die warmtepompen niet een grote nieuwe milieubelasting te laten worden is er behoefte aan nieuwe businessmodellen: heat as a service biedt perspectief.

Hoewel er voor producenten in de warmtesector dus genoeg financiële prikkels bestaan om hun producten meer circulair te maken, gaan er steeds meer stemmen op om producenten met wortel én stok te bewegen richting een meer circulair product.

Nu is het nog vaak zo dat meer verkoop meer winst betekent. Draai het eigenaarschap om en de producent levert het product as a service. Gaat het product kapot dan moet de producent het repareren of vervangen.

Gaat het product kapot dan moet de producent het repareren of vervangen. Repareren is goedkoper voor de producent en zal de voorkeur hebben. Maar de grootste winst kan dan worden behaald met een kwalitatief product met een langere levensduur. Zo wordt de producent gestimuleerd radicaal efficiënter om te gaan met grondstoffen, materialen en producten.

Nog verder stijgende grondstofprijzen haast onvermijdelijk
Sinds eind vorig jaar zijn de levertijden bij 85 procent van de bedrijven in duurzame energie opgelopen, zo bleek uit een rondgang van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE). Bij meer dan de helft van de bedrijven zorgde dit voor minstens een aantal maanden vertraging bij de levering van producten. Bij een kwart zelfs meer dan een half jaar.

“Steeds meer burgers en bedrijven willen verduurzamen, maar ons onderzoek laat zien dat de benodigde materialen hiervoor schaarser worden. Als gevolg van de hoge energieprijzen en de gevolgen van klimaatverandering is de transitie naar een duurzame economie cruciaal”, zei NVDE-voorzitter Olof van der Gaag toen.

“Het is daarom zorgwekkend dat het veel bedrijven aan zowel de mensen als de middelen ontbreekt om aan de groeiende vraag naar materialen te voldoen.” Daar komt nog bovenop dat de vraag wereldwijd groeit, waardoor de grondstof- en materiaalprijzen ook spectaculair zijn gestegen.

Zo is de ABN AMRO Transition Commodity Prijsindex – die is samengesteld uit een verzameling van diverse transitiegrondstoffen – van mei 2020 tot en met april 2022 met 147 procent opgelopen. Hieronder vallen veel minor metals, zoals zeldzame aardmetalen, lithium, kobalt, vanadium, molybdeen en mangaan, maar ook basismetaalprijzen zoals aluminium, staal, nikkel en grafiet zijn gestegen.

Door COVID-19 en de Russische invasie zijn de wereldwijde supply chains uit het lood geslagen en de verwachting is dat dit vanwege de energiecrisis en een sluimerende recessie niet snel naar het ‘oude normaal’ zal terugveren. Terwijl de energietransitie wel sneller zal moeten. Véél sneller.

Hoewel de prijzen in de laatste maanden voor de publicatie van dit rapport wat zijn gedaald, waarschuwt ABN AMRO dat nieuwe prijsstijgingen haast onvermijdelijk zijn. De metaal- en mijnbouwsector is namelijk een zeer kapitaalintensieve sector en de vraag naar transitiegrondstoffen zal toenemen. Dit zal ook tot meer prijsbeweeglijkheid leiden.

Grondstoffengebruik moet ‘radicaal efficiënter’
Maar het grondstoffen- en materiaaltekort gaat verder dan bedrijfsmatige problemen. Hoe mensen nu omgaan met energie, grondstoffen en materialen leidt tot klimaatverandering, verlies van biodiversiteit en milieuproblemen. Om dit duurzaam op te lossen, moeten de energietransitie en de grondstoffentransitie samen worden aangepakt. Dat gebeurt nu nog onvoldoende.

Dat is de conclusie van de Sociaal-Economische Raad (SER) in zijn verkenning Evenwichtig sturen op de grondstoffentransitie en de energietransitie voor brede welvaart. Met name de grondstoffentransitie moet meer gewicht krijgen.

Lees ook: SER: ‘Grondstoffentransitie moet sneller om de klimaatdoelen te halen’

Volgens de SER moet Nederland daarom “radicaal efficiënter” omgaan met grondstoffen, materialen en producten. Hergebruik, reparatie en recycling van producten en materialen moeten de standaard worden. Daarbij leidt circulair grondstoffen- en materialengebruik tot minder a­fhankelijkheid van geopolitiek instabiele landen, zoals China of Rusland.

“Hoogwaardig hergebruik van grondstoffen en materialen, hoogwaardige inzet van biogrondstoffen en verduurzaming van internationale ketens zijn noodzakelijke voorwaarden voor beide transities”, concludeert Ed Nijpels, voorzitter SER-commissie duurzame ontwikkeling. “Samenhangend beleid is dus cruciaal.”

Dit artikel is eerder gepubliceerd in het Warmtepomp Trendrapport 2023, een gezamenlijke uitgave van Warmte365 en Dutch New Energy Research. Wilt u het hele rapport lezen met alle trendanalyses en marktdata? Klik dan hier.