Rijksdienst voor Ondernemend Nederland berekende dat er 42 miljard euro nodig is om ons onderwijsvastgoed klimaatneutraal te krijgen. Maar er is nog grote onduidelijkheid of en welke budgetten er beschikbaar worden gesteld door het Rijk. Toch gaan al veel gemeenten en schoolbesturen voortvarend aan de slag.

Als er iemand weet wat er komt kijken bij het verduurzamen van onderwijsvastgoed, dan is het Henk Lelieveld. Hij is beleidsadviseur onderwijshuisvesting bij de gemeente Haarlem en dagelijks bezig met de verduurzamingsopgave van schoolgebouwen in zijn stad. Een mooie, maar complexe, opgave in een stad met een bovengemiddeld hoog aantal monumentale schoolgebouwen.

Strategisch Huisvestingsplan
De plannen voor de Haarlemse onderwijshuisvesting staan opgetekend in het Strategisch Huisvestingsplan en de kosten worden betaald uit het Gemeentefonds. Eerder werden deze plannen, in verband met de verkiezingen, voor vier jaar gemaakt. De gemeente Haarlem heeft momenteel een nieuw Strategisch Huisvestingsplan klaarliggen voor vaststelling dat voor zestien jaar moet gaan gelden.

Daar loopt Haarlem vooruit op de landelijke richtlijn die er waarschijnlijk in 2024 gaat komen en waarin staat dat deze plannen voortaan voor zestien jaar moeten gaan gelden. Hierin staan alle plannen die de gemeente wil gaan uitvoeren plus de bijbehorende budgetten. De gemeenteraad neemt hier vervolgens een beslissing over.

Budgetten lopen achter
Gemeenten hebben geen verplichting om scholen te verduurzamen. Ze hebben echter wel de verplichting zich te houden aan de klimaatdoelstellingen. Lelieveld: “Haarlem is ambitieus in het halen van de klimaatdoelstellingen. Voor de hele gemeente Haarlem en dus ook bij schoolgebouwen zijn wij zelfs wat ambitieuzer dan het Rijk, want wij willen tien jaar eerder van het aardgas af zijn dan de klimaatdoelstellingen vragen.”

De budgetten die gemeenten van het Rijk ontvangen om onderwijshuisvesting te bekostigen lopen al jaren enorm achter. Ze zijn nog steeds gebaseerd op het kwaliteitsniveau van 1997, toen de gemeenten hiervoor verantwoordelijk werden.

Een Rijksbrede visie mét de daarbij horende budgetten
“Dit staat totaal niet in verhouding met de duurzaamheidsopgave waar wij voor staan. Zoals het onderzoek van de RVO al laat zien zijn er vele miljarden nodig om de klimaatdoelstellingen te halen. Tot op heden geeft het Rijk wel incidenteel subsidies, maar geen echt structurele verbetering van de financiering. Het is daarom van belang, beaamt Lelieveld, dat er een Rijksbrede visie, met de daarbij horende budgetten, komt voor de verduurzaming van onderwijsgebouwen.”

“Wij hebben in de jaren 2019 en 2020 al onze panden in kaart gebracht wat betreft energielabel en technische staat. Op deze bevindingen is ons Strategisch Huisvestingsplan dan ook gebaseerd. Uit dit onderzoek bleek dat ruim 40 procent van onze schoolgebouwen label G had. Aangezien dit een onderzoek van twee jaar terug is weet ik dat er een aantal panden inmiddels wel een hoger label hebben, maar er is dus genoeg te doen.”

Renovatie is een grijs gebied
De gemeente is verantwoordelijk voor nieuwbouw en uitbreiding. Renovatie is een beetje een grijs gebied. Lelieveld: “In bepaalde gevallen vinden wij dat we daar ook verantwoordelijk voor zijn. Neem het voorbeeld van een monumentaal pand, die ga je uiteraard niet afbreken voor nieuwbouw, daar kies je voor renovatie.”

De schoolbesturen zijn verantwoordelijk voor groot en klein onderhoud. Als het Strategisch Huisvestingsplan straks is vastgesteld weten de schoolbesturen voor de komende 16 jaar dan ook waar ze aan toe zijn en of hun school wordt aangepakt. Dat schept duidelijkheid zodat de besturen weten in welke gebouwen ze zelf met het onderhoud en verduurzaming aan de slag kunnen gaan.   

Haarlem heeft 88 schoolgebouwen en momenteel hebben er ongeveer 25 energielabel A tot C. Lelieveld is trots op een heel aantal zeer vooruitstrevende schoolbesturen. “Wij hebben het geld beschikbaar gesteld voor het opknappen van een aantal monumentale scholen uit de jaren ‘20 en ‘30 van de vorige eeuw. Deze panden zijn nu aardgasvrij. Dat kost natuurlijk een hoop geld, eigenlijk ongeveer hetzelfde bedrag dan wanneer je het pand nieuw bouwt, maar het lukt wel.”

Cruquiusschool
Een mooi voorbeeld is de Cruquiusschool uit 1912, gelegen in het centrum. Alle lokalen kregen nieuwe vloeren, plafonds, kozijnen met HR++-glas en isolatie. Het schoolbestuur wilde graag een  warmtepomp, maar aangezien de school in het centrum ligt waar de bebouwing wat dichter op elkaar staat, vonden de buurtbewoners dat geen goed idee in verband met eventuele  geluidsoverlast. Vervolgens werd er gezocht naar een andere oplossing. Die werd gevonden in een combinatie van 20 zonnepanelen en 186 PVT-panelen en hierdoor is de school nagenoeg energieneutraal geworden.

Het pand is aardgasvrij en een mooi voorbeeld voor andere monumentale scholen die nog moeten verduurzamen. Een mooi detail is dat de techniekruimte volledig open is gelaten waardoor iedereen de installaties kan zien. Zo heeft het ook nog een educatief element.

Lelieveld heeft een goede raad voor andere gemeenten en scholen die aan de slag moeten bij het verduurzamen van een gebouw: “Zorg dat je een goed vooronderzoek doet om zoveel mogelijk verrassingen te voorkomen. Wij hebben inmiddels geleerd dat je allerlei onverwachte zaken tegenkomt bij dit soort grote operaties.”