Het aantal airco’s, of lucht-lucht-warmtepompen, dat de afgelopen jaren is geplaatst in woonhuizen is enorm gegroeid. Cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek laten zien dat inmiddels een op de acht woningen er een heeft en dat er afgelopen jaar zo’n 300.000 airco’s werden geplaatst. De consument heeft ontdekt dat hij zijn gasrekening kan verlagen door zijn huis met de airco te verwarmen en dat hij daarbij het bijkomende voordeel heeft van een koel huis tijdens warme zomerdagen.

Of we blij moeten zijn met deze ontwikkeling, daarover zijn de meningen verdeeld. Want zijn het geen enorme energieslurpers? En hoe zit het met de milieu-impact? Of moeten we het juist als een enorme kans op het besparen op aardgas zien?

‘Stroom via zonnepanelen vaak een mismatch’
Puk van Meegeren, programmamanager energie in huis en mobiliteit bij Milieu Centraal: “Wat mensen vaak vergeten is, dat wanneer je een airco koopt zonder iets te doen aan de oververhitting van je huis, dat dweilen met de kraan open is. Een koele woning begint met de warmte buitenhouden. Een boom voor je raam, zonwering en isolatie is dus de slimste investering. Men snapt wel in toenemende mate dat dit werkt, maar deze kennis is nog niet bij iedereen doorgedrongen.”

Zonnepanelen zijn talrijk geworden. Mensen met zonnepanelen zouden kunnen denken ‘mijn airco draait op zonnestroom’. Is dat terecht? “Het mogelijke overschot aan zonnestroom is er midden op de dag. Het gebruik van de airco zal vaak ook laat op de dag en in de avond zijn. De kans is groot dat de airco een groot deel van de tijd een mismatch heeft”, zegt Van Meegeren.

‘De milieubelasting is niet alleen het stroomverbruik’
Kun je het energieverbruik van de airco als koeling in de zomer wegstrepen tegen de energiebesparing van de airco in de winter? Van Meegeren: “Een woning met centrale verwarming op gas zou met een split-unit airco in de woonkamer ‘hybride’ verwarmd kunnen worden. Je vervangt met een airco op een redelijk zuinige manier een deel van de verwarming op gas door verwarming op stroom. Als daarbij de airco met mate voor koeling wordt gebruikt, zal er al met al een milieuvoordeel zijn.

Maar deze hybride oplossing is lastig door te trekken naar een eindoplossing voor aardgasvrij verwarmen, hooguit in kleinere woningen. Bovendien: de milieubelasting is niet alleen het stroomverbruik, maar ook het materiaalverbruik van de airco en, niet te vergeten, de koudemiddelen.”

‘Investeer liever in een warmtepomp die ook kan koelen’
Robert Jan van Egmond, programmamanager duurzame warmte en koude, bij TKI Urban Energy: “Zomercomfort is een kans voor de energietransitie. Installeer liever een warmtepomp die ook kan koelen. Uiteraard krijg je het daarmee minder koel dan met een airco, maar genoeg om het toch lekker te hebben. Je bent aardgasvrij én energiezuiniger. Investeer je daarbij ook in bijvoorbeeld zonwering, dan komt er ook veel minder warmte binnen.”

Uit onderzoeken van onder meer Lenneke Kuijer, assistent-professor aan de TU Eindhoven, wordt duidelijk dat mensen het tot 27 graden Celsius redelijk comfortabel blijven hebben. Met zonwering en een warmtepomp kun je de woning veelal onder die 27 graden Celsius houden, maar je creëert geen echte kou. Die luxe krijg je alleen met een airco.

‘De huiseigenaar zou naar verwarmen en koelen jaar rond moeten kijken’
Van Egmond vervolgt: “Maar het brein van de consument werkt helaas als volgt: ‘ik wil het koel hebben, dus ik koop een airco’. Voor die paar dagen per jaar dat het snikheet is, is de consument bereid een buiten- en binnendeel te plaatsen, maar als je hem voorstelt zijn huis aardgasvrij te maken begint hij moord en brand te schreeuwen. Ik vind het nog steeds verbazingwekkend hoeveel geld men bereid is te investeren in een airco om die paar hete dagen per jaar door te komen. Dan bestaat er ineens geen terugverdientijd meer. Sterker nog: het kost alleen maar geld, want men zet hem bij warme dagen behoorlijk koud en dat vreet stroom.”

“De huiseigenaar zou juist naar verwarmen én koelen het jaar rond moeten kijken. Hier ligt een taak voor de installateur. Die zegt nu nog te vaak: ‘de klant wil een airco, dus plaats ik een airco’. En die klant verwarmt dan nog steeds met een cv-ketel. Adviseer dan liever een oplossing die jaar rond een oplossing is én die leidt tot aardgasvrij of tenminste hybride”, stelt Van Egmond.

“Want zo schiet het niet erg op voor de energietransitie. Er zijn publiekscampagnes nodig om deze manier van denken meer onder de aandacht te krijgen. Want als men het budget dat men voor een airco wil uitgeven nu eens aan een jaarronde oplossing besteedt en meteen de stap naar hybride of aardgasvrij maakt, dan komt er echt vaart in. Naar mijn idee moet de branche eens nadenken hoe zij als warmtepompbranche de warmte- en koudepompbranche kunnen worden.”

‘Er zit tegenwoordig een behoorlijke COP op’
“Ik heb mijn mening over dit onderwerp de afgelopen jaren een aantal keer bijgesteld. In het verleden was ik behoorlijk negatief over de airco, omdat hij veel energie verbruikt voor koeling op een beperkt aantal dagen in het jaar. Maar het beeld dat de airco erg inefficiënt is, wordt vooral gevoed door mobiele airco’s die met het raam open en een slang naar buiten, een woning koelen. Dat is natuurlijk enorm verspillend. Maar airco’s die aan de muur gemonteerd worden en óók kunnen verwarmen in een goed geïsoleerde en tochtvrije woning, kunnen heel nuttig zijn voor de energietransitie”, aldus Atse van Pelt, projectleider energie bij Natuur & Milieu.

“Uiteraard zou ik het liefste willen dat alles met een combinatie van lucht-water-warmtepompen, all-electric warmtepompen, en met duurzame warmtenetten wordt verwarmd. Airco’s kunnen in koelbehoefte voorzien én je kunt er mee verwarmen. Er zitten tegenwoordig behoorlijke COP’s (coëfficiënt of performance) achter, maar praktijkgegevens die dit ondersteunen zijn helaas nog wel zeldzaam. Aangezien gedrag, goede isolatie, weinig tocht en juiste installatie een grote rol kunnen spelen bij het stroomverbruik van airco’s ben ik daarom nog terughoudend om positief te zijn over de techniek.”

Op de website van het Regionaal Energieloket valt te lezen hoeveel efficiënter een ‘gewone’ warmtepomp ten opzichte van een airco zou zijn. Dat is van vele factoren afhankelijk, onder andere of men een bodemwarmtepomp heeft of een ander systeem. Aangezien er bij verkoeling middels de bodemwarmtepomp geen compressor draait, maar slechts de circulatiepomp stroom vraagt is daar de COP veel hoger. De COP van de andere warmtepompen en airco’s lijken aardig bij elkaar in de buurt te komen, maar zoals Van Pelt al zegt is daar nog niet zoveel data over te vinden.

Goede oplossing voor woningen met een laag aardgasverbruik
“De toegevoegde waarde van de airco is dat je een heel ander segment woningen kunt bereiken. Ze zijn namelijk een goede oplossing voor kleinere woningen met een laag aardgasverbruik (minder dan 500 kubieke meter), zoals bijvoorbeeld appartementen. Daar is een individuele lucht-water-warmtepomp van 7.000 euro bijna niet terug te verdienen”, beweert Van Pelt.

“Bij grotere woningen zijn lucht-water-warmtepompen interessanter, want daar kun je het vermogen van het apparaat op aanpassen en in het bestaande systeem verwerken. Maar bij een airco heb je voor elke ruimte die je wilt verwarmen een binnen-unit nodig. Dus bij een grotere woning heeft een airco minder financiële voordelen omdat je veel meer binnen-units moet gaan installeren.”

De voors en tegens van de airco op een rij
Ze maken best veel geluid en er hangt een, niet per se beeldschone, binnen-unit in je interieur. Verder geven ze geen stralingswarmte maar stromingswarmte af en dat wordt toch als minder comfortabel ervaren en zorgt voor drogere lucht. Ook werken ze wat minder efficiënt bij grote temperatuurverschillen en zijn ze bij grotere woningen minder voordelig. Tot slot is het belangrijk dat de thermostaat van de cv-ketel en van de airco goed op elkaar zijn afgestemd. Dit zodat ze elkaar niet tegenwerken met een onnodig hoog energieverbruik als gevolg.

Aan de andere kant is een airco veel voordeliger in aanschaf voor woningen, vooral appartementen met een laag gasverbruik, dan een andere warmtepompoplossing. Ze zijn snel geïnstalleerd en redelijk efficiënt en je kunt er sneller mee koelen dan andere warmtepompen.

Kortere levensduur
“In een ideale wereld heeft niet elk appartement in een appartementencomplex een eigen airco of warmtepomp, maar hebben ze een collectieve duurzame warmte en koude-installatie. Helaas wordt alles wat met collectieve warmte te maken heeft nu nog vertraagd door wet- en regelgeving en is een lucht-lucht-warmtepomp voor dit soort woningen momenteel toch een oplossing om nú het aardgas terug te dringen”, denkt Van Pelt.

“Een airco heeft, met tien tot vijftien jaar, een kortere levensduur dan andere warmtepompen doordat er veel bewegende delen in zitten. Je kunt het dus ook als tussenoplossing zien die toewerkt naar volledig aardgasvrij. Veel consumenten denken er niet over na dat verwarmen met een warmtepomp veel efficiënter is dan met aardgas. Consumenten willen gewoon warmte, comfort en een lage energierekening. Al dat andere ‘geneuzel’ erom heen, zoals CO2-uitstoot, interesseert ze niet”, zegt Van Pelt.

“Airco’s lijken dus voor sommige woningen in principe een prima alternatief voor de cv-ketel, maar daarbij is het wel belangrijk dat de airco niet enkel wordt gebruikt voor koeling, maar ook voor verwarming. Met een airco verwarmen zorgt voor minder aardgasverbruik en een vermindering van de CO2-uitstoot, zelfs als de airco elektriciteit volledig uit aardgascentrales ontvangt. Alléén koelen ben ik minder fan van omdat dat vaak betekent dat er iets niet klopt aan de schil van de woning. Ook weten mensen de woning vaak niet koel te houden door hun eigen gedrag. Met juist gedrag bij hitte kan een hoop koelbehoefte en dus kosten voor een airco voorkomen worden.”

‘Koelen is een primaire levensbehoefte aan het worden’
“De ontwikkelingen die momenteel gaande zijn rond de airco komen voor ons niet uit de lucht vallen. Wij zien al geruime tijd een toename van de verkoopcijfers. Met de huidige klimaatverandering is koeling niet alleen een luxe product, het is veel meer een primaire levensbehoefte aan het worden”, stelt Henk Kranenberg, senior manager bij Daikin en voorzitter van onder andere de vakgroep lucht-lucht-warmtepompen bij de Vereniging Warmtepompen.

“De consument loopt voor op de beleidmakers. Ze hebben allang ontdekt dat de lucht-lucht-warmtepomp een goed alternatief is voor verwarming met aardgas. Het is van belang om met open vizier naar deze ontwikkeling te kijken. We weten dat het imago van de airco niet alleen maar positief is en dat de lucht-lucht-warmtepomp in het verleden vooral als energieslurper werd gezien. Maar de efficiëntie is inmiddels veel beter geworden en vrijwel gelijkwaardig aan lucht-waterwarmtepompen.”

‘Het is een prima tussenoplossing’
“Ik ben ervan overtuigd dat de installateur wat betreft airco’s goed meedenkt met de klant. Hij weet ook dat dit gas kan besparen en hij zal, afhankelijk van de situatie, een single-split of multi-split adviseren. Dan kun je de lucht-luchtwarmtepomp zien als hybride oplossing in de overgang naar all-electric”, vindt Kranenberg.

“We moeten af van de gedachte dat de lucht-lucht-warmtepomp de energietransitie niet vooruit helpt. Het is een prima (tussen)oplossing. Dat heeft de consument allang door, nu de beleidsmakers nog. Als je voorheen voorstelde subsidie te geven op lucht-lucht, dan was de beleidskamer te klein. Daar zou naar mijn mening echt verandering in mogen komen. En aan deze subsidie kan men dan best rendementseisen hangen.”

En hoe zit het dan met comfort?
“Uit een Belgisch onderzoek blijkt dat daar al 66 tot 80 procent van de eigenaren van een airco er meer uren mee verwarmt dan koelt. Ze hebben daar voldoende comfort van, anders zouden er wel klachten komen. Vreemd genoeg is verwarming met een airco op kantoor al wel volledig geaccepteerd, maar denkt men dat het thuis comfortklachten zou geven. Het is een kwestie van adaptatie”, stelt Kranenberg.

“Het is geen oplossing voor álle woningen, maar zoals dat nu eenmaal gaat binnen de transitie, wel voor bepaalde groepen. Zeker bij nieuwbouw is het een overweging waard om niet door het hele huis buizen te hoeven leggen, maar gebruik te maken van vloerverwarming met een lucht-water-systeem met een multi-split voor de bovenverdieping”, denkt Kranenberg.

“Maar er zijn inmiddels ook goede opties voor appartementencomplexen om er een module voor warm tapwater aan te koppelen. Hybride verwarmen heeft veel meer opties dan waar vaak aan gedacht wordt. De lucht-lucht-warmtepomp is een van die opties die financieel behapbaar is. Niet iedereen kan meteen heel veel investeren. De meeste mensen verduurzamen in stapjes. Dit is dan een prima stap. We zien dat dit al veel toegepast wordt bij renovatie in de bestaande bouw en het helpt zo al in de reductie van fossiel brandstofgebruik.”