Door de stijgende temperaturen tijdens de zomer wordt de koelingsvraag van woningen en utiliteitsgebouwen steeds belangrijker. Hittestress is een serieus probleem, waar zonder geschikte maatregelen mensen aan kunnen overlijden. Airconditioners nemen een vlucht, zowel met open warmte-koudeopslag (WKO) als met gesloten systemen (bodemwarmtewisselaars). Maar gebouwen koelen kan ook via bodemenergie, met een warmte-koudeopslagsysteem (WKO). Maar hoe effectief is om je woning of kantoor met een dergelijk systeem te koelen?

Om maar meteen met de deur in huis te vallen: volgens Rik Molenaar, adjunct directeur bij Techniplan Adviseurs en bestuurslid van Branchevereniging Bodemenergie, bestaat er geen effectievere (duurzame) manier om een woning of gebouw te koelen dan met een bodemenergiesysteem. “Het kost weinig primaire energie en het is een langetermijninvestering. Je kan er dertig tot vijftig jaar mee vooruit. Een ander voordeel is dat het onzichtbaar is en energie kan bufferen, goed weg is te werken en je hoort het niet.”

Koeling kan plaatsvinden via open en gesloten bodemenergiesystemen. Bij een open bodemenergiesystemen (ook wel WKO of warmte/koudeopslag genoemd) wordt grondwater opgepompt en na gebruik teruggevoerd in de bodem. Bij een gesloten bodemenergiesysteem wordt warmte of koude uit de bodem gehaald via een gesloten circuit, zonder direct contact met het grondwater. 

“Bij gesloten systemen is koeling meer bijvangst”, zegt Molenaar. “Grootschalige koeling is het meest voordeling en effectief met een open systeem. Bij een gesloten systeem gaat de temperatuur gedurende het koelseizoen te veel omhoog en dan kan het koelen minder effectief maken. Maar de mate van effectiviteit hangt ook van het project af. Voor woningbouw kan het heel effectief zijn. Maar bijvoorbeeld een labratorium heeft de hele zomer koeling nodig. Dat is veel moeilijker.”

Hoe groter hoe breder het blikveld
Eind jaren tachtig werd er al met WKO-systemen gekoeld en dat was in die tijd ook de primaire functie, geeft Molenaar aan. “Dat werd in Amsterdam gedaan bij een krantenpers”, geeft Molenaar een voorbeeld.  “Het gebeurt ontzettend veel, al sinds de jaren tachtig met open systemen en later ook met gesloten systemen. Na de eeuwwisseling heeft het een grote vlucht genomen.”

Desondanks had Molenaar verwacht dat koelen met een bodemenergie meer de standaard zou zijn dan nu het geval is. Dat niet zo is ligt volgens hem aan de initiële investeringskosten van het systeem, die vrij hoog zijn. “En duurzame energie is een slag om de ruimte. Je moet de ondergrond in en daar kleven veel belangen en regels aan. Ik vind het goed dat die regels er zijn, al vormen ze soms obstakels. Ik hoop voor de toekomst dat koelen met bodemenergiesystemen echt de norm gaat worden, kan ik goed begrijpen dat goedkopere alternatieven zoals luchtwarmtepompen ook veel toegepast zullen worden.”

Als adviseur spreekt Molenaar onder meer met gemeenten die de systemen in gebruik willen nemen. Het valt hem op dat de bodemenergie vaak nog onderbelicht is. Waarom dat is, verschilt per gemeente, geeft hij aan. “Wat ik wel merk: bij grotere gemeenten is het blikveld vaak wat breder. Bodemenergie is niet de meest bekende vorm van verduurzaming. En bij kleinere gemeenten is lang niet altijd de kennis aanwezig.”

No brainer om voor bodemenergie te kiezen
De afgelopen jaren is de groei van airconditioners exponentieel toegenomen. Steeds meer Nederlanders hebben er eentje in huis en de verwachting is breed gedragen dat de groei de komende jaren door zal zetten. Een airco is veel sneller geïnstalleerd dan een bodemenergiesysteem en is mede daardoor ook aanzienlijk goedkoper. Voor binnenstedelijke gebieden ziet Molenaar de airco als een bedreiging.

“Airco’s warmen de stad op, dus het is een no brainer om voor bodemenergie te kiezen. Maar zonder gerichte sturing gaan bodemenergiesystemen de airco’s niet overtreffen. Wat ook meespeelt is dat airco’s visueel totaal niet aantrekkelijk zijn. Ik denk niet dat we in Nederland taferelen willen krijgen zoals in Azië of in Spanje, waarbij op elk balkon een grote airco te zien is.”

Molenaar zit al 23 jaar in het vak en heeft rond bodemenergie veel veranderingen gezien. “Maar daar zaten weinig grote innovaties bij. De toevoeging van de warmtepomp aan open bodemenergiesystemen was dat zeker wel. Maar dat is inmiddels ook alweer meer dan dertig jaar geleden. Sindsdien zijn er kleine verbeteringen geweest, die het systeem meer vernuft hebben gegeven. Toekomstige veranderingen zullen waarschijnlijk meer vanuit de omgeving komen dan op innovatief gebied.”

Ontwerp op de koudevraag
“Klimaatverandering kan de koelingsvraag nog urgenter maken”, besluit Molenaar. “Bij WKO-systemen heb je met een energiebalans te maken. Hoe warmer het wordt, hoe meer die balans gaat verschuiven. Nu kunnen vooral grote gebouwen wel wat aan. Maar dat kan wel betekenen dat we de systemen in de toekomst meer op de koudevraag moeten gaan ontwerpen. Op het gebied van techniek zal er dan weinig veranderen.”

“Maar als de winters steeds zachter worden is het ook steeds moeilijker om dan de bodem op te laden met koude die je in de zomer wil gebruiken. Dus dat gaat naar mijn mening zeker van invloed zijn.”