Duurzaamheid van grote warmtenetten neemt verder af; toekomst is onzeker

29.10.2025 Toon Buiting Adviseur Warmtetransformatie bij Thermologica

Grote warmtenetten worden vooral gevoed met fossiele brandstoffen. De duurzaamheid van deze netten neemt af. 32% van deze netten zou niet voldoen aan de CO2-norm als de Wet Collectieve Warmte in 2024 al van kracht zou zijn geweest. Verduurzamen van deze netten is lastig en duur. Heroverweging van deze netten is nodig, mede omdat er goede alternatieven zijn.

Grote warmtenetten, ook stadsverwarming genoemd, leveren warmte op 70°C of soms iets hoger aan de woning. Het zijn traditionele netten (vanaf enkele duizenden aansluitingen). Tegenwoordig worden ze midden temperatuur netten of 3e generatie warmtenetten genoemd. De benamingen worden afwisselend gebruikt, maar de energetische aspecten van de netten zijn steeds gelijk.

2024

Sinds enkele jaren rapporteert de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) over de duurzaamheid van warmtenetten. Onlangs is een overzicht van 2024 gepubliceerd[i]. RVO concludeert dat de CO2-reductie van de grote warmtenetten in Nederland al een paar jaar op rij afneemt. Dit geldt ook voor het aandeel hernieuwbare energie[ii].

Warmteverlies

Het gemiddelde warmteverlies van de grote netten was in 2024 29%. Deze waarde geldt t.o.v. de warmteproductie. Bezien we het verlies t.o.v. de warmtelevering dan is het 41%. Er moest dus 41% extra warmte geproduceerd worden om het aan de gebouwen te kunnen leveren.

Bronnen

De gegevens die RVO rapporteert, kunnen nog gecombineerd worden met de gegevens uit de warmte-etiketten, die de meeste warmtebedrijven zelf publiceren. Daarmee ontstaat een beeld van de bronnen die voor grote netten worden ingezet. Zie figuur 1.

Figuur 1 Duurzaamheidsrapportage RVO aangevuld met gegevens van warmte-etiketten

Ruim de helft van de warmte komt van elektriciteitscentrales. Hierbij wordt stoom afgetapt om de warmte op de gewenste temperatuur voor het net te leveren. Opvallend is verder dat 24% van het bijstoken van aardgas (in hulpwarmtecentrales) komt. Dat is t.o.v. de warmteproductie. Ten opzichte van de warmtebehoefte van de woningen is het aandeel aardgas zelfs 33%.

Figuur 2 Bronnen voor grote warmtenetten 2024

Dat we met warmtenetten aardgasvrij worden is dus relatief. Het totale aandeel van fossiele energie is ruim 50% van de warmtebehoefte [iii] .

Ontwikkeling van de CO2-emissie van warmtenetten

In het Klimaatakkoord hebben de warmtebedrijven toegezegd met warmtenetten een CO2-reductie te realiseren van 70% in 2030. Dat is in figuur 3 weergegeven met de rode stip. Deze afspraak is in het Besluit Collectieve Warmte omgezet naar een CO2-norm (per warmtenet), die jaarlijks afneemt (oranje lijn)[iv] . De blauwe punten geven weer wat de grote warmtenetten gerealiseerd hebben.

Figuur 3 Vergelijking CO2-emissie grote warmtenetten met individuele warmtepompen

Wanneer de Wet Collectieve Warmtevoorziening al in 2024 van kracht zou zijn geweest, zou 32% van de grote netten niet aan de CO2-norm[v] hebben voldaan.

Toekomst

Uit onderzoek van Greenvis[vi] blijkt dat zonder maatregelen van de warmtebedrijven zelfs geen enkel warmtenet aan de geëxtrapoleerde norm van 2040 kan voldoen. Veel warmtebedrijven maken plannen voor verduurzaming van de netten. Maar ook met die plannen voldoet dan maar de helft aan de norm. Sommige warmtebedrijven hebben helemaal geen plannen.

Grote warmtenetten moeten dus verduurzamen, maar dat is niet eenvoudig. Om aan de toekomstige norm te kunnen voldoen, moeten hernieuwbare bronnen worden ingezet. Deze bronnen hebben vaak een lage temperatuur waardoor ze onnodig hoog in temperatuur moeten worden opgewaardeerd. Het is zelfs niet zeker dat grote warmtenetten met lage temperatuur bronnen aan die norm gaan voldoen[vii].

Onduidelijk is ook wat verduurzaming van grote warmtenetten gaat kosten. Een onderzoek rekent met een onrendabele top van € 6,7 miljard[viii]. Deze kosten zijn meestal niet betrokken bij de nationale kosten en er is ook nog weinig dekking voor[iv].

Grote warmtenetten hebben enkele belangrijke kenmerken: relatief hoge verliezen (> 40%) en een hoge benodigde aanvoertemperatuur (80-120°C), waardoor ze niet geschikt zijn voor de toekomst. Ze worden gezien als passed technology[x]. Toch is de verwachting van warmtebedrijven dat nieuwe warmtenetten voor 75% zullen worden gerealiseerd door uitbreiding van bestaande grote warmtenetten.

Het ministerie van KGG overweegt om de CO2-norm, voor bestaande netten, niet meteen met de invoering van de Wet Collectieve Warmte in te laten gaan maar later. Dit om de administratieve lasten voor warmtebedrijven te verminderen, die zouden anders te vaak ontheffing moeten aanvragen om aan de norm te voldoen.

Opknippen van deze grote warmtenetten (3e generatie) in kleinere netten en ombouwen naar een lagere temperatuur (4e generatie) ligt energetisch meer voor de hand.

Vergelijking met warmtepompen

Ten opzichte van gasketels (grijze lijn in figuur 3) is de gemiddelde prestatie van grote netten beter, maar de vraag is of de Cv-ketel wel de goede referentie is. Als vervanger van Cv-ketels zijn (hybride) warmtepompen in opkomst. In figuur 3 is weergegeven wat de CO2-emissie is van hybride warmtepompen (paarse lijn) en all electric warmtepompen (groene lijn). Hiervan wordt de emissie steeds lager door toename van hernieuwbare elektriciteit[xi].

Omdat we met de warmtetransitie afscheid willen nemen van het fossiele tijdperk, is het logischer om warmtepompen als referentie te kiezen. Warmtepompen kunnen daarnaast nog verbeteren als ze worden ingezet in zeer lage temperatuur-netten (5e generatie). Gecombineerd met bodemenergie kan dan ook nog duurzame koude geleverd worden.

Samengevat

•   De CO2-reductie van grote warmtenetten (3e generatie) neemt af en het is moeilijk en duur om ze te verduurzamen.
•   Het is onzeker of grote warmtenetten (zelfs met hernieuwbare bronnen) aan de CO2-norm voor 2040 gaan voldoen.
•   Met ombouw naar kleinere netten op lagere temperatuur (4e generatie) kan wel een verduurzamingsslag gemaakt worden.
•   Zeer lage temperatuur-netten (5e generatie) met bodemenergie zijn het meest duurzaam en toekomstgericht. Het voorziet ook in de toenemende koude vraag en het kan met het elektriciteitssysteem geïntegreerd worden.

Zie ook https://thermologica.nl/visie-co2-warmtenetten/

[i] https://www.rvo.nl/onderwerpen/verduurzaming-warmtevoorziening/publicaties-warmte-en-koude/rapportage-duurzaamheid
[ii] Als argument voor deze prestatievermindering noemt RVO dat de afvalverbrandingscentrale in Rotterdam in 2024 niet geproduceerd heeft als gevolg van een brand. Wanneer deze warmtenetten echter uit de gegevens worden gefilterd is ook een prestatievermindering te zien.
[iii] Met de huidige rekenmethode en forfaitaire rendementen. Bij gebruik van werkelijke rendementen zelfs 67%.
[iv] 2022 t/m 2025: Voorstel van Wet 2020
[v] 36,25 kg CO2/GJ
[vi] Impact broeikasgasnormering van de Wcw op warmtenetten v 2.0 – Greenvis 23-12-2024
[vii] Greenvis rapport blz. 32 en https://greenvis.nl/kennisbank/nieuws/toelichting-co2-normen-bij-het-besluit-collectieve-warmte/
[viii] Verduurzaming van bronnen voor warmtenetten – CE Delft juli 2023; Dat is voor 25 PJ ongeveer gelijk aan de warmteproductie met grote warmtenetten.
[ix] https://energeia.nl/podcast-over-ontbrekend-geld-voor-de-warmtetransitie/
[x] https://www.researchgate.net/publication/354719762_LOW-TEMPERATURE_DISTRICT_HEATING_IMPLEMENTATION_GUIDEBOOK
[xi] Hybride warmtepomp: aandeel: 75%; SCOP: 4,3 (installatiemonitor BDH); All electric lucht/water: SCOP 4,2; Emissie elektriciteit: CBS en Klimaat en Energie Verkenning (2023).