“Energiezekerheid is tegenwoordig meer dan alleen het veiligstellen van olie en gas, hoewel dit nog steeds belangrijk blijft voor de wereldeconomie”, stelt Fatih Birol, directeur van het Internationaal Energieagentschap (IEA), in de World Energy Outlook 2024. Ook na 2024 blijft het noodzakelijk om toegang tot betaalbare energievoorzieningen te garanderen, risico’s van elektrificatie te anticiperen, toeleveringsketens van grondstoffen voor schone-energietechnologieën veilig te stellen en de groeiende dreiging van extreem weer door klimaatverandering op de energievoorziening te beperken.

Het thema van energiezekerheid staat centraal in de World Energy Outlook 2024. Geopolitieke spanningen, de oorlogen in Oekraïne en het Midden-Oosten, en de fragmentatie van landen vormen een bedreiging voor internationale coördinatie van de energietransitie. Volgens het IEA zijn er tussen 2020 en 2024 bijna tweehonderd handelsmaatregelen genomen die van invloed zijn op duurzame energietechnologieën. In de vijf jaar daarvoor waren dat er slechts veertig.

Vooral landen met minder ontwikkelde economieën hebben te lijden onder de impact van klimaatverandering, mede veroorzaakt door de energievraag van rijkere landen, terwijl ze zelf over de minste middelen beschikken om actie te ondernemen. “Het grootste onrecht is dat honderden miljoenen mensen, voornamelijk in Afrika, geen toegang hebben tot basisenergiebehoeften zoals elektriciteit of veilige kookmethoden”, aldus Birol.

Ondanks de versnelling van de adoptie van duurzame energiebronnen in de afgelopen jaren ziet het IEA op korte termijn grote onzekerheden. Dit komt doordat het onduidelijk is hoe overheidsbeleid en industriële strategieën zich verder zullen ontwikkelen. Er bestaat een risico dat door de kosten van duurzame energie en de stabiliserende prijzen van fossiele brandstoffen, overheden en industrieën vaker voor fossiele brandstoffen zullen kiezen.

Daarnaast hebben hoge elektriciteits- en brandstofprijzen een grote invloed op het stemgedrag in 2024. Verkiezingen in landen die samen verantwoordelijk zijn voor de helft van de wereldwijde energieconsumptie maken de toekomst van de duurzame energiesector onzeker, zo schrijft het IEA.

Het agentschap verwacht dat de markt voor duurzame energie de komende jaren meer in balans zal komen. De prijzen van zonnepanelen en batterijen zullen naar verwachting dalen door de uitbreiding van productiecapaciteit en concurrentie tussen leveranciers. Hoewel de groei van duurzame energie in een periode van schommelende fossiele brandstofprijzen plaatsvond, verwacht het IEA dat de markt zich ondanks geopolitieke instabiliteit zal stabiliseren. Het is nu aan beleidsmakers en consumenten om te kiezen tussen fossiele brandstoffen en duurzame energie.

Warmtesystemen elektrificeren ondanks haperingen in groei
In 2023 is de verkoop van warmtepompen met 3 procent gedaald, na twee jaar van groei. Alleen in China steeg de verkoop met 12 procent. De daling van de gasprijs was een belangrijke factor voor de afname van de wereldwijde populariteit van warmtepompen. Ook een daling van nieuwbouwprojecten en van de totale verkoop van verwarmingsproducten speelde hierin mee.

Het IEA verwacht echter dat de verkoop van warmtepompen de komende jaren weer zal toenemen. Een van de redenen hiervoor is de prijsdaling van warmtepompen, waardoor ze kunnen concurreren met fossiele alternatieven, zelfs in markten waar gasprijzen laag zijn.

Voor een verdere toename van de verkoop is het volgens het IEA noodzakelijk dat er stabiel beleid komt op het gebied van subsidies en belastingmaatregelen. Dit moet ervoor zorgen dat warmtepompen aantrekkelijk blijven, zelfs als gasprijzen laag blijven.

Energievraag groeit, maar piek fossiele brandstoffen in zicht
Voor het eerst verwacht het IEA dat de vraag naar fossiele brandstoffen tegen het einde van dit decennium niet verder zal stijgen, mede dankzij de energietransitie. Hoewel de transitie heeft geleid tot een toename van de totale energievraag, wordt deze nu gedeeltelijk ingevuld door duurzame energie. Toch wordt nog steeds twee derde van de energievraag gedekt door fossiele brandstoffen.

De vraag naar elektriciteit is de afgelopen tien jaar sterk gegroeid, met China verantwoordelijk voor twee derde van deze toename. Het IEA heeft zijn verwachting voor de elektriciteitsvraag in 2035 naar boven bijgesteld: de totale vraag zal naar verwachting 6 procent hoger liggen dan in eerdere voorspellingen, wat neerkomt op 2.200 terawattuur extra. De oorzaken zijn onder andere industriële consumptie, elektrisch vervoer, koeling, datacenters en de opkomst van kunstmatige intelligentie.

Onzekerheid over energie vraagt om flinke investeringen
De energietransitie en de toenemende vraag naar elektriciteit zorgen voor groeiende onzekerheid rondom energiezekerheid. Het IEA benadrukt dat er fors geïnvesteerd moet worden in de elektriciteitsinfrastructuur en de flexibiliteit van netwerken. Er moet een balans worden gevonden tussen investeringen in het elektriciteitsnet en in batterijopslagsystemen, om seizoensgebonden en dagelijkse schommelingen in de energievraag op te vangen.

Hoewel er positieve ontwikkelingen zijn in het meest waarschijnlijke scenario van het IEA, blijft de wereld met het huidige energiebeleid op koers voor een opwarming van ongeveer 2,4 graden Celsius tegen 2100. Dit vergroot het risico op aanzienlijke schade door klimaatverandering. Het blijven gebruiken van fossiele brandstoffen zal de kosten en schade verder doen toenemen, terwijl een snelle overgang naar duurzame energiebronnen zowel de kosten zal verlagen als de positieve effecten zal versterken naarmate deze sneller plaatsvindt.