Aan mij werd de vraag gesteld eens in de glazen bol te kijken en te voorspellen wat er nog kan verbeteren aan de milieuprestaties van warmtepompen. Dat is best een moeilijke vraag, want ondanks het feit dat warmtepompen in Nederland pas sinds een paar jaar ‘gewoon’ te koop zijn, is de warmtepomp toch al een uitgerijpt product.

Zo is hij heel efficiënt, stil genoeg, betrouwbaar en met subsidie redelijk betaalbaar voor een grotere groep consumenten. Je kunt in een monoblock inmiddels voor het koudemiddel propaan kiezen, wat nauwelijks nog klimaateffect heeft. Het opwarmen van warm water kan daarmee vrijwel zonder gebruik van elektrische bijverwarming. Zit je alleen nog met het voorraadvat dat binnen komt te staan. Maar als je een spaardouchekop gebruikt en je een douche-WTW aanlegt, dan kan dat voorraadvat slechts half zo groot zijn als ‘standaard’. Het is dus best een moeilijke vraag: wat kan er beter aan de warmtepomp?

De grootste klimaatwinst zit in meer geïnstalleerde warmtepompen
Het zou nog wel wat stiller kunnen en met minder materiaalgebruik. Het stand by-gebruik in de zomer kan vaak wat lager en met slimme regelingen kan het stroomnet in de spitsuren worden ontzien om zo netcongestie te voorkomen. In de industrie zit creativiteit genoeg om op deze punten met verbeteringen te komen. En volgens de gebruikelijke innovatiepatronen, zal de prijs ook wel gaan dalen.

Maar al zouden warmtepompen nog véél zuiniger worden, dan nog zit de grootste klimaatwinst niet in het apparaat zelf. 80 procent van de Nederlandse woningen heeft nog een gasketel. En er worden nog altijd vier keer meer gasketels dan warmtepompen verkocht. Het klimaat is vooral gebaat bij méér geïnstalleerde warmtepompen. Per woning bespaart een hybride warmtepomp zo’n 30 procent op de CO2-uitstoot voor verwarming en warm water. En met de steeds groener wordende stroom, is dat in 2030 nog veel meer. Dat is makkelijke winst: voor de planeet, maar ook voor de huishoudportemonnee.

De belangrijkste vraag: is de isolatie op orde?
Maar wat mij betreft blijft het belangrijkste probleem onbenoemd. Als een consument mij vraagt: “Welke warmtepomp moet ik kopen?” Dan is mijn wedervraag: “Hoe staat het met de isolatie van je huis?” Goede isolatie (en bijpassende ventilatie) is een belangrijke voorwaarde voor een all-electric warmtepomp. De kans is vrij groot dat een warmtepompverkoper geen isolatieadvies geeft, maar zegt: “Hier heb je een hybride, die kan bijna altijd.”

Daarmee wordt de eerste stap van de aloude trias energetica vergeten: beperk de energievraag. Om de energietransitie tot een succes te maken, is het nodig dat woningen ook gaan voldoen aan de ‘standaard voor isolatie’, eigenlijk een standaard voor lage energievraag. Daar moet de warmtepomp bij passen en die stap zou ook de verkoper niet mogen vergeten. Alleen zo’n integrale blik maakt de energietransitie van de woning – en van Nederland – uiteindelijk tot een succes.

Door een matig geïsoleerde woning ‘aardgasvrij’ te maken met goede isolatie en een all-electric warmtepomp, ventilatie- en afgiftesysteem met voldoende capaciteit, bespaart die woning in 2030 zo’n 90 procent (!) op de CO2-emissies voor verwarmen en warm water. Dat is ongekend veel. En voor het installeren van de warmtepomp hoeft de bewoner niet te wachten tot isolatie, ventilatie en afgifte helemaal op orde zijn. Een hybride is een prima tussenstap, maar neem als het kan een all-electric ready hybride, zodat ‘aardgasvrij’ niet tot na de levensduur van de hybride hoeft te worden uitgesteld.

Benoem de voordelen
Tegenover de veel grotere investering die de transitie van de hele woning vraagt, staan ook meer voordelen. Voordelen die de consument wellicht niet altijd weet en die beter gecommuniceerd zouden mogen worden. Hij krijgt een veel comfortabeler huis met gezondere lucht en dat huis heeft een flink hogere waarde gekregen door het betere energielabel. Ook gaan zijn kosten flink omlaag doordat hij geen vastrecht meer voor de gasaansluiting betaalt en doordat zijn energiekosten lager en onafhankelijker van schommelingen en geopolitieke kwesties zijn.

Om diverse redenen vinden consumenten een hybride warmtepomp toch aantrekkelijker en toegankelijker. Maar de stip op de horizon is duidelijk: aardgasvrij en voldoen aan de standaard voor isolatie. Daarvan moet iedereen doordrongen raken en het moet dus ook blijken uit overheidsbeleid en communicatie door de branche.

Blijf vooruit kijken
Door te blijven rekenen met terugverdientijd blijft het frame dat de warmtepomp duur is en blijven de doelstellingen voor 2050 buiten beeld. Een duurzamere warmtepomp is vooral een functionerende warmtepomp en een bewuste gebruiker. Het is zaak niet stil te blijven zitten, maar te anticiperen. In het verkeer betekent dat: ver vooruit kijken en zodra het kan van het gas af.