Hoe kunnen belastingen het gebruik van duurzame energie stimuleren? Dat is een van de vragen die wordt beantwoord in het rapport Belastingen in maatschappelijk perspectief. Mogelijkheden die worden besproken zijn bijvoorbeeld het afschaffen van fossiele subsidies of het minder zwaar belasten van duurzame vormen van energie.

In het rapport, dat is opgesteld in opdracht van het kabinet, wordt uitgelegd hoe belastingen ingezet kunnen worden voor duurzame ambities: “Via de belasting kan de vervuiling voor de vervuiler een prijs krijgen ('de vervuiler betaalt') en wordt in potentie een effectieve prikkel gegeven om het vervuilend gedrag te verminderen.” Op die manier kan vervuilend gedrag ontmoedigd worden, en kunnen die belastinginkomsten vervolgens worden ingezet om ander (duurzaam) gedrag te stimuleren of financieren.

In 2021 was wereldwijd 26 procent van de CO2-uitstoot beprijsd met een vorm van koolstofbelasting. In Nederland is ongeveer een derde van de CO2-uitstoot voorzien van een vorm van belasting of valt onder het emissiehandelssysteem. 

(Inter)nationale koolstofbelastingen
Op internationaal niveau is er bijvoorbeeld het Europese emissiehandelssysteem (ETS). Volgens die regeling moeten bedrijven – zoals zware industrie en elektriciteitsproductie – emissierechten kopen voor de CO2 die zij uitstoten. Vanaf 1 januari 2027 komt er een soortgelijke regeling voor energieleveranciers. Zij zullen dan emissierechten moeten inkopen voor het leveren van aardgas. Die kosten zullen waarschijnlijk doorberekend worden aan de consumenten en bedrijven waar zij energie aan leveren.

In Nederland zijn er ook nationale belastingen die een prijskaartje hangen aan het uitstoten van broeikasgassen. Volgens het rapport is er in de sectoren elektriciteit, industrie, verkeer en gebouwde omgeving een ‘solide basis van beprijzing’, omdat in die sectoren een groot deel van de emissies wordt beprijsd. Zo hebben we bijvoorbeeld de energiebelasting die het gebruik van aardgas en elektriciteit belast. Ook betalen we in Nederland belasting over diesel en benzine. Ook betaalt iedereen die het vliegtuig neemt vanuit Nederland 29,05 euro aan vliegbelasting.

Hoewel CO2-uitstoot dus op verschillende manieren wordt belast, bestaan er ook nog veel “fossiele subsidies”. Het rapport omschrijft deze als “financiële en fiscale voordelen voor het (indirect) gebruik van fossiele bronnen”. En over deze subsidies, ofwel belastingvoordelen, woedt een maatschappelijke discussie. Want zijn deze subsidies nog wel effectief en rechtvaardig in combinatie met de klimaatdoelen die we willen halen?

Afbouwen van fossiele subsidies
De Tweede Kamer wil van bestaande fossiele subsidies verschillende afbouwscenario’s zien. Het creëren van een prijsverschil tussen groene energie en fossiele energie zou de energietransitie namelijk kunnen versnellen. Zo ligt er bijvoorbeeld voor het gebruik van aardgas voor elektriciteitsopwek al een afbouwregeling vast. Voor andere fossiele subsidies wordt een afbouwpad overwogen, bijvoorbeeld over de btw-vrijstelling op gebruik van kolen bij elektriciteitsopwekking, en het lagere accijnstarief voor diesel en lpg vergeleken met benzine.

Volgens het rapport kan een hogere prijs voor aardgas – door het afbouwen van de vrijstelling op energiebelasting – consumenten stimuleren om energie te besparen en verduurzamingsmaatregelen te nemen in huis. Zo zou bijvoorbeeld het energiebelastingtarief op aardgas verhoogd kunnen worden en die op elektriciteit juist verlaagd.

Ook worden suggesties gedaan voor internationale afbouwpaden van fossiele subsidies. Er wordt bijvoorbeeld voorgesteld om het gebruik van aardgas te verminderen door op Europees niveau te gaan normeren en te beprijzen. In het rapport wordt benadrukt dat er moet worden ingezet op het vergroenen van de elektriciteitsmix. Zij doen suggesties om energiebelasting op elektriciteit en aardgas in te zetten. Ook kan het gebruik van waterstof aangemoedigd worden door het niet meer op dezelfde manier te belasten als aardgas.

Voorkomen van weglekeffect
Bij het afbouwen van fossiele subsidies moet volgens het rapport met verschillende zaken rekening worden gehouden. Zo moet het afbouwen van fiscale voordelen voor energie-intensieve bedrijven er niet toe leiden dat de uitstoot van broeikasgassen simpelweg naar het buitenland verplaatst. Dit risico kan verkleind worden door op Europese schaal maatregelen te nemen.

Daarnaast zal het afbouwen van fossiele subsidies op de korte termijn waarschijnlijk zorgen voor hogere lasten voor burger en bedrijven, maar op langere termijn zal hun fossiele energieverbruik minderen door het gebruiken van innovaties. Ten slotte moet worden bekeken of het afbouwen van een fossiele subsidie in lijn is met internationale verdragen. Als dat niet het geval is kan eventueel op nationaal niveau een regeling worden getroffen.