De Vlaamse stad Brugge is baanbreker op het gebied van warmtenetten. Vanaf 1982 werden het ziekenhuis, de gevangenis, bedrijven en later ook particuliere woningen aangesloten op een warmtenet. Nu dat net aan vervanging toe is, bestudeert Brugge de mogelijkheid om ook delen van de binnenstad, aan te sluiten op duurzame warmte. Inclusief de prachtige historische gebouwen.

Sinds 1982 zet de afvalcentrale IVBO (Intergemeentelijk samenwerkingsverband voor Vuilverwijdering en -verwerking in Brugge en Ommeland) afval om in warmte waarmee het warmtenet wordt gevoed. Sinds 2012 leveren ze ook duurzame elektriciteit. De afvalverwerker is daarmee een echte pionier in Vlaanderen. Dankzij dit warmtenet wordt nu al jaarlijks 10.000 ton aan CO2 vermeden.

'Zorgen voor morgen begint vandaag'
Lies Debbaut, projectcoördinator van het Europese project SHIFTT bij de stad Brugge, vertelt hoe ver de stad inmiddels is gevorderd. “In 2019 kwam alles in een stroomversnelling toen het college een principebeslissing goedkeurde, waarin onder andere stond dat bij renovatie van stadsgebouwen direct rekening zou moeten worden gehouden met het eventueel aansluiten op een warmtenet, tenzij er een goedkoper alternatief zou zijn. Brugge heeft haar warmtezoneringskaart inmiddels klaar en dat is een cruciale wegwijzer om alle gebouwen in de stad tegen 2050 zonder fossiele brandstoffen te verwarmen. We weten nu dus welk warmteconcept er voor welke wijk of straat het beste is. Dat is in 75 procent van de gevallen een collectieve oplossing zoals een warmtenet gevoed door een duurzame warmtebron en in 25 procent van de gevallen een individuele oplossing zoals een warmtepomp.”

De warmtestrategie ‘fossielvrij verwarmen’ van de stad past in een bredere strategie rond het verminderen van de lokale CO2 uitstoot. Onder het motto ‘zorgen voor morgen begint vandaag’ loopt een stadsbrede campagne om de lokale uitstoot van CO2 te verminderen.

'Waar is er überhaupt nog genoeg plek?'
Er zijn nog wel wat hobbels om genomen te worden. Zo is het nog niet duidelijk welke bronnen al die Brugse woningen en panden moet verwarmen. De IVBO kan slechts een deel voor zijn rekening nemen en de wkk van de burger-coöperatie Beauvent in het noorden van de stad kan als warmtebron ook een belangrijke bijdrage leveren, maar dat is bij lange na niet genoeg om de volledige warmtevraag in de binnenstad te dekken. De stad heeft ook nog een gas- en stoomcentrale, maar deze loopt op aardgas en daar gaan we natuurlijk met zijn allen vanaf. En de industrie in Zeebrugge is dan weer weinig energie-intensief. Diepe geothermie dan wellicht? Helaas, dat is in de omgeving niet mogelijk, ondiepe geothermie wellicht wel. Andere kansrijke bronnen zijn de rioolwaterzuiveringsinstallatie en zonnewarmte.

Debbaut: “Het begint nu pas voor ons. De haalbaarheidsstudie voor een eerste tak van een  warmtenet in het oude centrum is bijna af. In de binnenstad hebben we vier clusters gedefinieerd met een relatief grote warmtevraag, omdat zich daar veel musea en hotels bevinden. In de studie is  ook gekeken hoe de situatie is onder de kasseien van de historische straatjes. Waar kan het systeem onder de grond en is er überhaupt nog genoeg plek?”

Brugge is geïnspireerd door het Nederlandse Buurkracht
Na het afronden van de haalbaarheidsstudie wil de stad met alle stakeholders de volgende stappen bepalen en toekomstige warmtebronnen onderzoeken. Geïnspireerd door het Nederlandse Buurkracht (een stichting die buurtbewoners en overheden verbindt en stimuleert hun buurt groener te maken red.) zal de Brugse ‘Buurkracht’ alles op alles zetten om de Bruggeling volledig te ontzorgen bij het energetische renovatieproces van de woning. Naast advies over renovatie en subsidie krijgt deze ook een stappenplan op maat, worden offertes opgevraagd en vergeleken en krijgt deze begeleiding tijdens de renovatiewerkzaamheden. Maar Debbaut is er wel duidelijk over: “er moeten nog veel stappen genomen worden, nog veel lobby-werk gedaan en heel veel gesprekken gevoerd worden richting een klimaatneutraal Brugge in 2050.” 

Zo is het financiële plaatje heel anders dan in Nederland. Daar zijn de subsidiestromen een stuk duidelijker. Het ‘wie-betaalt-wat-verhaal’ is in België nog een beetje in nevelen gehuld. Zo draagt de stad zijn steentje bij, heeft IVBO al 20 miljoen toegezegd, maar de rol van de Vlaamse overheid is nog niet geheel duidelijk. En dat is natuurlijk wel nodig bij zo’n monsterklus. Zo wordt er in België vooral subsidie gegeven voor vermeden CO2-uitstoot, maar kwam IVBO van de koude kermis thuis omdat het renoveren van hun backbone geen extra CO2-uitstoot voorkomt: geen subsidie dus.

Daarom heeft de stad onlangs tijdens een persconferentie de Vlaamse overheid gevraagd Brugge als een ‘living lab’ te zien. Een beetje zoals de proeftuinen in Nederland werken. Andere steden kunnen uiteraard leren van de inzichten, knelpunten en problemen die Brugge heeft ervaren.   

'Vergeet niet dat bij jullie de burgers toch veel meer op de hoogte zijn'

Is de Bruggeling al op de hoogte van dit omvangrijke plan? Debbaut: “Het warmtezoneringsplan bevindt zich op onze website en in het stadsmagazine hebben we hierover al gecommuniceerd. We hebben hen geïnformeerd dat we met de haalbaarheidsstudie bezig zijn, maar vergeet niet dat België anders is dan Nederland. Bij jullie zijn de burgers toch veel meer op de hoogte van het feit dat ze van het gas af moeten. Ook is nog niet duidelijk wat het financieel voor de burger gaat betekenen en hoe kosten van bijvoorbeeld een warmtepomp verhaald kunnen worden. Een bijkomend probleem is de Vlaamse elektriciteitsprijs, die is namelijk vijf keer hoger dan de gasprijs. Daar moet wat gebeuren anders is het ‘niet-meer-dan-anders-principe’ nooit haalbaar en zal een warmtepomp onbetaalbaar zijn.”

Een UNESCO-waardige binnenstad renoveren en isoleren, de kasseien die tijdelijk uit de grond moeten en de smalle straten met een overvolle ondergrond: er zijn nog wel wat hordes te nemen. De toekomst zal leren of het gaat lukken. Genoeg te doen nog in Brugge, maar de eerste stappen zijn gezet.