Nadat verschillende energie-experts er in een artikel in het Financieele Dagblad (FD) voor pleitten om meer gaswinning uit het Groningenveld als optie te overwegen, was de discussie rondom Nederlandse gaswinning weer helemaal terug. Door de lage stand van de gasopslag en de hoge gasprijzen zijn er twijfels ontstaan rondom de leveringszekerheid. Wat kan hieraan gedaan worden?

In deze serie kijkt Warmte365 naar de ontwikkelingen rondom aardgas. Vroeger een fundamentele pijler in de Nederlandse energiemix en nu illustratief voor de noodzaak van de warmte- én energietransitie. Eerder schreven we al over de stand van de gasopslag en de prijsontwikkeling en het aandeel in de energiemix van gas. Dit artikel focust op de leveringszekerheid van gas en energie.

Het FD-artikel concludeert dat de Nederlandse gasopslagen hun laagste stand in jaren hebben bereikt en dat de gasprijs is verviervoudigd dit jaar. De gasprijs steeg tot een recordhoogte van 45 euro per megawattuur en de vulgraad is 40 procent, waar 80 procent gebruikelijk is. “Bij de opslag van Gazprom in Bergermeer is dit slechts 15 procent”, schrijft Oscar Kraan, strategy manager bij Monitor Deloitte, daarnaast in een FD-opiniestuk.

Volgens verschillende energie-experts neemt de leveringszekerheid voor Nederland hierdoor af en wordt ons land afhankelijker van Rusland. Buiten kijf staat dat de gaswinning uit het Groningenveld – dat een van de grootste gasvelden ter wereld is – ruim 80 procent lager is dan in 2014, gemeten over het eerste halfjaar. Waar dat in 2014 rond de 23 miljard kuub was, ligt dat cijfer nu onder de 5 miljard kuub.

In het komende gasjaar – dat loopt van oktober 2021 tot en met oktober 2022 – zal er nog 3,9 miljard kuub gas uit het Groningenveld gehaald worden door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM)-planning, melde Stef Blok, minister van Economische Zaken. Dit zou een verdere daling van de Groningse gaswinning betekenen.

Vanuit ABN AMRO klinkt het vermoeden dat de prijs ‘aan de hoge kant is, omdat er marktpartijen angstig zijn voor mogelijke fysieke tekorten in de winter’. De bank stelt in zijn Energiemonitor dat Nederland zich geen echte zorgen hoeft te maken voor tekorten vanwege ‘de back-up productiecapaciteit van het Groningenveld’.

Toch zal intensivering van Groningse gaswinning een emotioneel besluit zijn dat vermoedelijk veel maatschappelijke weerstand oproept. “Waar we voorheen altijd konden terugvallen op het Groningenveld, is dat nu niet meer zo en zal het gasveld alleen als uiterste redmiddel worden ingezet”, zegt Hans van Cleef, energie-econoom bij ABN Amro, op Twitter.

Toenemend belang gasimporten
Energie-analist Jilles van den Beukel stelt vast dat Nederland in totaal 20 miljard kuub gas per jaar produceert. Tien jaar geleden was dat nog zo’n 80 miljard kuub. Om dezelfde hoeveelheid gas in Nederland te krijgen is Nederland afhankelijk geworden van gasimporten, zo schrijft de Energiemonitor van ABN AMRO.

Waar al dit gas vandaan komt, is goed te zien in de bovenstaande grafiek die Martien Visser, lector energietransitie en netwerken aan de Hanzehogeschool Groningen en manager corporate strategy bij Gasunie, op Twitter deelt. “Dankzij fors LNG aanbod in Noord West-Europa, was het aandeel Russisch gas in Nederland de eerste helft van 2021 circa 20 procent. Verder bestond de Nederlandse gasmix uit 30 procent eigen productie, 25 procent uit Noorwegen en 25 procent LNG.”

Het deel LNG dat niet uit het Verenigd Koninkrijk of België komt, is afkomstig uit landen zoals Qatar, Rusland, Australië en Nigeria, aldus de Energiemonitor van ABN AMRO. Dat betekent dat van de 40 miljard kuub gas in het eerste halfjaar van 2021, er 8 miljard uit Rusland komt, plus een deel LNG. Visser laat hierbij aantekenen dat ‘de helft van al het gas werd geëxporteerd’. De Nederlandse leveringszekerheid bestaat dus ook deels uit een economische behoefte.

“Rusland exporteert per maand circa 15 miljard m3 aardgas via diverse pijpleidingen naar Europa. Bij gas voor Noord West-Europa wordt primair Nord Stream gebruikt, want dat is voor Rusland goedkoper en korter, dus minder brandstofkosten”, aldus Visser. Hier zit een belangrijk aspect dat de leveringszekerheid voor onder andere Nederland onder Russische druk zet.

Geopolitieke spanning door Nord Stream 2
De gasleiding Nord Stream transporteert Russisch gas door de Oostzee naar Duitsland om Noord West-Europa te voorzien. Om de aanvoer op te schalen wordt Nord Stream 2 gebouwd, ondanks grote internationale twijfels of dit Europa niet te afhankelijk maakt van Rusland. Voorstanders van de pijpleiding wijzen erop dat Rusland de gasverkoop zelf ook nodig heeft om zijn economie draaiende te houden.

De bouw van Nord Stream 2 is voor 98 procent klaar en NRC meldt dat Duitsland en de VS een deal hebben gesloten dat Rusland op politieke sancties kan rekenen wanneer het land de pijpleidingen inzet als politiek drukmiddel. Toch is de juridische strijd ook nog altijd gaande. Het Russische Gazprom – het grootste gasbedrijf ter wereld en grootste gebruiker van de pijpleidingen – leed onlangs een juridische nederlaag die het project verder kan vertragen. Volgens een Duitse rechtbank verbiedt het Europese recht een bedrijf om producent en transporteur te zijn.

Ondertussen probeert het bedrijf de betrokken partijen onder druk te zetten. “Gazprom vraagt weinig pijpleidingcapaciteit aan in Oekraïne om gas richting West-Europa te brengen. Er wordt gesteld dat het een politiek drukmiddel kan zijn om de Nord Stream 2 pijpleiding af te kunnen ronden”, zo leest de Energiemonitor van ABN AMRO. Door alle geopolitieke spanningen en het gebruik van de gasleidingen als politiek drukmiddel loopt de gasprijs verder op.

De bank vermeldt hier wel bij dat het weer uiteindelijk de meeste invloed zal hebben op de gasprijzen in de wintermaanden. Consumenten zullen de gevolgen hiervan niet gelijk merken zegt een woordvoerder van Essent tegen de Volkskrant, omdat zij wel vaak een vast energiecontract hebben.

Het kabinet is eindverantwoordelijk (en demissionair)
Behalve de last van hogere energieprijzen wordt Nederland ook steeds meer in het geopolitieke conflict rondom Nord Stream 2 gezogen. “Zonder de buffer in Groningen moet leveringszekerheid van aardgas namelijk voor een groot deel komen uit gasopslagen”, schrijft Oscar Kraan. “Die zijn in handen van private partijen als Gazprom.”

Volgens hem is het daarom ‘een levensgevaarlijk idee’ dat de markt voor leveringszekerheid moet zorgen. “Langetermijnleveringscontracten heeft Nederland amper, in tegenstelling tot andere importafhankelijke landen. Zo zijn we straks overgeleverd aan een volatiele spotmarkt, gedomineerd door hetzelfde Gazprom.”

Kraan roept in zijn opiniestuk op om de trias energetica – de duurzaamheid, betaalbaarheid en leveringszekerheid van energie – in balans te houden. “De leveringszekerheid heeft tot nu toe onvoldoende aandacht gekregen. Dat is niet alleen een taak voor de overheid, maar ook voor marktpartijen en energiegebruikers.”

Zo riep de Gasunie tegenover Energeia de marktpartijen op om de leveringszekerheid niet in gevaar te brengen. Remco de Boer, onder andere maker van de podcast Studio Energie, merkte op dat er uiteindelijk één eindverantwoordelijke is voor de trias energetica. “Als puntje bij paaltje komt is ‘de markt’ niet verantwoordelijk voor de leveringszekerheid, dat is de Staat.”

Die Nederlandse staat lijkt het idee dat de afbouw van gaswinning uit het Groningenveld ook betekent dat Nederland niet langer zelfvoorzienend is, nog niet te accepteren. Demissionair minister Blok gaf onlangs aan voorstander te zijn van gasboringen in de Waddenzee, dat schrijft NRC. Het ministerie stelt dat gaswinning de komende jaren nodig zal zijn om in de energiebehoefte van Nederland te kunnen voorzien.

In die zin zou een intensivering van de gaswinning uit het Groningenveld dat beeld versterkt. Het veld is bedoeld als laatste redmiddel, maar zit Nederland nu al in een dusdanig penibele situatie of zijn het de geopolitieke en economische belangen die hier zwaarder wegen? Dat is de vraag.

De Russische invloed zit hem voornamelijk in de brede zin. Een deel van de import, opslag én korte termijn aankopen worden beheerst door Gazprom, een vroeger Russisch staatsbedrijf met nog altijd hele sterke banden met het Kremlin. Mede door de spanningen rondom Nord Stream 2 en de hoge gasprijzen is het aantrekkelijk om weer meer zelfvoorzienend te worden en de Groningse gaswinning op te schroeven.

Onder normale omstandigheden zou de overheid genoodzaakt zijn om een duidelijk standpunt in te nemen dat deze verschillende controversiële onderwerpen aanraakt. De hoogte van de energierekeningen, de hoeveelheid gaswinning uit het Groningenveld en de mate van Russische afhankelijkheid. Drie impopulaire onderwerpen die schreeuwen om duidelijke besluiten. Hadden we nou maar een kabinet dat niet demissionair is, maar deze beslissingen kan maken.