Om van de energietransitie in Nederland een succes te maken zullen verschillende partijen en belanghebbenden moeten gaan samenwerken. In het energiesysteem van de toekomst heeft iedereen voldoende energie tot zijn beschikking zonder dat hier al te hoge kosten voor worden betaald. Precies om deze reden hebben Alliander, Econtro, Budget Energie en Klimaatservice Noord-Holland de handen ineen geslagen voor een zogeheten Living Lab. Dit initiatief onderzoekt hoe slimme energie-aansturing kan bijdragen aan een stabieler en efficiënter energiesysteem, zonder dat consumenten inleveren op comfort.

Zo’n 2.800 klanten van Budget Energie worden gevraagd om deel te nemen aan het Living Lab. Wanneer de klanten hiervoor kiezen, krijgen ze toegang tot een app en zullen zij hun apparaten met regelbaar vermogen – zoals warmtepompen, elektrische auto’s en thuisbatterijen –  beschikbaar kunnen stellen voor de energieleverancier. Om deze te kunnen aansturen wordt een Home Energy Management System (HEMS) aangesloten. De energieleverancier kan hiermee, aan de hand van stuursignalen en algoritmes, sturen op het gebruik van flexibel inzetbare apparaten, zodat deze bijdragen aan het verminderen van netcongestie.

Door apparaten automatisch buiten piekmomenten te laten draaien, wordt het elektriciteitsnet ontlast en kunnen deelnemers mogelijk besparen op hun energierekening. Hiervoor zijn wel parameters opgezet om er voor te zorgen dat de klant niks inlevert op comfort.

Een doel van het Living Lab is om uit te vinden onder welke voorwaarden de consument bereid is om hun zwaardere elektrische apparaten, zoals bijvoorbeeld de warmtepomp, te laten sturen om zo de druk op het elektriciteitsnet te verminderen.

Frans Campfens, werkzaam bij de innovatiehub van Alliander, licht toe: “We willen met het Living Lab inzicht krijgen in de bereidheid van consumenten om hun energieverbruik flexibel aan te passen. Als we kunnen bewijzen dat 20 tot 30 procent van de huishoudens actief meedoet, hopen we al veel netdruk te kunnen verminderen.”

De rol van de betrokken partijen
Elke deelnemende partij brengt zijn expertise in om het project tot een succes te maken. Zo onderzoekt Alliander, als netwerkbedrijf, de impact van slimme sturing en hoe dit de druk op het elektriciteitsnet kan verminderen. Budget Energie kijkt hoe flexibiliteit in energieverbruik kan worden gewaardeerd binnen contractvormen, zodat consumenten financieel gecompenseerd worden. Econtro, als ontwikkelaar van het HEMS (Home Energy Management System), faciliteert de slimme aansturing van flexibiliteitsmiddelen in huishoudens. 

Daarnaast verzamelt Econtro data over de effectiviteit van de regeling. Deze virtuele lus simuleert een situatie waarin meerdere woningen zijn gekoppeld alsof ze zich achter één elektriciteitshuisjebevinden. Hierdoor wordt inzicht verkregen in de impact die collectieve sturing van flexibiliteit kan hebben op het elektriciteitsnet. Als laatste zorgt de monteur van Klimaatservice Noord-Holland ervoor dat de benodigde technologie correct wordt geïnstalleerd en aansluit op bestaande apparatuur. De monteur kan de data uit het Living Lab gebruiken om gericht te kunnen sturen op service en onderhoud, zo blijven de installaties optimaal en dus duurzaam functioneren en blijven ze betrouwbaar.

Hoe werkt slimme energie-aansturing?
Het Living Lab richt zich op huishoudens die bereid zijn om hun energiegebruik slim te laten sturen. Via een applicatie kunnen deelnemers aangeven of ze hun apparaten, zoals de warmtepomp of laadpaal, beschikbaar willen stellen voor flexibel gebruik. Deelnemers houden hierbij de controle: als een consument toch op een bepaald moment geen flexibiliteit wil bieden, kan men dit eenvoudig aangeven in de app.

Leon Janse, productmanager thuisbatterijen en flexsturing bij Budget Energie, legt uit: “We willen onderzoeken of mensen bereid zijn hun energieverbruik te laten optimaliseren en tegen welke voorwaarden. Comfort moet behouden blijven, maar als mensen hierdoor op hun energierekening kunnen besparen, wordt het aantrekkelijk.” Hij voegt hieraan toe dat:  “de oplossing er voor moet zorgen dat energie zo betaalbaar mogelijk blijft.”

Wim Boerendans, directeur van Econtro, benadrukt: “Onze uitdaging is om een EMS-product en een energiecontract van de toekomst te ontwikkelen waarin flexibiliteit wordt beloond. Dit moet niet alleen voor de ‘Willy Wortels’ werken, maar voor de gemiddelde consument een eenvoudige oplossing zijn.” Hij gaat verder: “De oplossing moet zo gewoon gaan voelen als water uit de kraan, kortom super simpel en uitlegbaar.”

Uitdagingen en toekomstperspectief
Een van de uitdagingen is het integreren van verschillende apparaten en systemen in een uniforme standaard. Martin Korbijn, de betrokken installateur, ziet hierin een technische hindernis: “De meeste warmtepompen kunnen op een HEMS worden aangesloten, maar de integratie is nog niet gestandaardiseerd. We werken eraan om de installatie eenvoudiger en sneller te maken.”

Daarnaast speelt consumentengedrag een cruciale rol. Wim Boerendans wijst op een belangrijk leerpunt uit eerdere pilots: “Mensen zeggen dat ze flexibel willen zijn, maar in de praktijk kiezen ze vaak voor zekerheid. Daarom testen we nu ook hoe groot die bereidheid écht is.”

Een stap naar een slimmer energienet
Het Living Lab is een belangrijke stap richting een toekomst waarin energiebeheer niet langer een handmatige taak is, maar automatisch en efficiënt verloopt. Als het project succesvol is, kan het model opgeschaald worden, waardoor de elektriciteitsnetten in de wijken de groei van zwaardere elektrische apparaten aan blijven kunnen.

Frans Campfens concludeert: “Het gaat erom dat we een oplossing ontwikkelen die niet alleen technisch werkt, maar ook maatschappelijk geaccepteerd wordt. Als we dat bereiken, kunnen we écht een verschil maken.”