Tot en met morgen mag er nog gestemd worden. Wij spraken daarom met Tom van der Lee (GroenLinks), Joris Thijssen (PvdA), Agnes Mulder (CDA), Matthijs Sienot (D66), Sandra Beckerman (SP) en Mark Harbers (VVD) over meerdere duurzame onderwerpen. Dit keer bespreken we verplichte energielabelstappen, inspraak van burgers en netcapaciteit.

Verplichte labelstap

Krijgen we verplichte energielabeleisen en zo ja, hoe houd je dat betaalbaar?

Mark Harbers (VVD) ziet het niet zitten. "Nee. Kijk gewoon goed wat het beste ritme is dat mensen financieel kunnen dragen."

Sandra Beckerman (SP): “Dat is heel complex, want er zitten heel veel haken en ogen aan. Er was bijvoorbeeld ook veel fraude met het oude label.” “Die oude is net weer aangepast”, vertelt Matthijs Sienot (D66). “Het is wel goed dat de labels er zijn. Maar het kost nu 190 euro, dus we moeten kijken hoe dat goedkoper kan. Als zo’n verplichte stap aantoonbaar helpt voor de transitie en om mensen sneller in een comfortabelere woning te krijgen, dan zit er wellicht wat in. Maar we mogen de prijs van zo’n stap niet uit het oog verliezen.”

Eigenaren van huurwoningen worden verplicht te investeren in het verhogen van het energielabel, staat te lezen in het verkiezingsprogramma van GroenLinks. Tom van der Lee (GroenLinks): “We willen niet de mensen met een kleine beurs ermee opzadelen. Maar mensen die vastgoed verhuren zijn bijna altijd mensen met vermogen. Dit richt zich vooral op vastgoedpartijen. We willen niet alleen dat de labelsprong gemaakt wordt, maar we willen ook dat dit steekproefsgewijs wordt gecontroleerd. Daarom willen we ook extra  investeren in toezichthouders.”

Joris Thijssen (PvdA): “Ik ben voorstander als het gaat om wooncorporaties, verhuurders en bedrijfspanden. Bij particulieren moet je ermee oppassen. Want dan krijg je discussies over dat het door de strot is geduwd. Een aanpak per wijk is een belangrijkere opgave. Hoe gaan we dat samen doen zonder dat mensen het gevoel krijgen dat het moet? Een paar wijken zijn al succesvol van het gas. Daar moeten we enthousiasme voor creëren. Maar met vrijblijvendheid redden we het niet. We hebben dus ook een stevig beleid voor particulieren nodig. We kunnen bijvoorbeeld verplichten dat als je een huis hebt gekocht je twee labelstappen moet maken. Het probleem is alleen dat het dan niet snel genoeg gaat om de doelstellingen te halen. De gemeente moet daarom het gesprek aangaan met hun burgers. Wat is ervoor nodig? Hoe gaan we het doen? En dan moeten ze met een financieel pakket komen waarmee dat netjes uit kan. Het is maatwerk.”

Burger(be)raad

In oktober 2020 diende Agnes Mulder (CDA) met onder andere medeindieners Tom van der Lee (GroenLinks), Matthijs Sienot (D66), Sandra Beckerman (SP) en William Moorlag (PvdA) een motie in om de mogelijkheden voor een burgerberaad te onderzoeken die de politiek adviseert over de uitwerking van het klimaatakkoord. Dit werd door een grote meerderheid gesteund. Alleen de PVV, Forum voor Democratie en Van Haga stemden tegen. In het huidige verkiezingsprogramma van het CDA krijgt het meer vorm: 150 burgers, die door loting worden aangewezen, buigen zich over haalbare en betaalbare oplossingen om de doelen van het klimaatakkoord te realiseren. Maar hoeveel zeggenschap hebben ze, en is het niet een veel te lastig dossier om zomaar even een mening over te geven?

Matthijs Sienot (D66) vindt het onzin dat het te lastig zou zijn. “Die vraag kun je bij alles stellen waar overleg plaatsvindt. Maar zonder overleg loop je keihard tegen weerstand aan. Dus dat doen we liever andersom. Het bestaat niet meer dat een paar grote bedrijven een plan er zomaar doorheen kunnen rossen. Want hoe ga je dan bijvoorbeeld de voorgenomen 50% mede-eigenaarschap van een zonnepark realiseren?”

Mark Harbers (VVD): “Ik denk dat het in ieder geval belangrijk is dat mensen zich echt gehoord voelen. Dat ze mee kunnen praten en dat ze begrijpen waarom beslissingen gemaakt worden. Wij zetten zwaar in op draagvlak. Nationaal en vooral regionaal is dat erg belangrijk.”

Joris Thijssen (PvdA): “Je moet wel experts om je heen verzamelen om de burgerraad te helpen. En er moeten mensen inzitten die er echt tijd in willen steken. Ik denk dat een raad het best werkt als je doelstellingen meegeeft. Dat de planbureaus met een lange lijst mogelijke maatregelen komen die CO2-reductie kunnen opleveren. En dan vraag je de raad wat zij de beste mogelijkheden vinden.” Toch heeft Thijssen wel twee zorgpunten. “Ik wil niet dat onze doelstellingen hierdoor afzwakken. En het mag niet leiden tot vetraging.”

Tom van der Lee (GroenLinks) is iets kritischer. “Je moet duidelijk zijn over de vraag, de opdracht en het kader. Binnen een bepaalde regio heb je opgave X en Y budget. Je laat de raad dan praten met deskundigen en mensen die er belangen bij hebben. Maar ook de uitkomsten van de burgerraad zullen niet door iedereen worden gesteund. Daarom moet een commissie dit idee eerst goed uitzoeken. We moeten het nog zien.”

Van Sandra Beckerman (SP) mag het juist eigenlijk allemaal nog wel verder gaan dan alleen een burgerberaad. “Ik denk dat het huidige klimaatbeleid voor veel meer eindeloze discussies zorgt. Er is veel schade aan de gemeenschap aangericht. Het wordt nu tijd dat mensen meebepalen en profiteren.” De partij is daarom groot voorstander van collectieven, zoals met je buren samen zonnepanelen aanschaffen. “Dat zou heel goed via de gemeente kunnen. Die kan daar dan met de hele gemeente of met een kleine gemeenschap mee aan de slag. In Duitsland gebeurt dat bijvoorbeeld al. Dan mogen de deelnemers zelf meebeslissen wat er met de opbrengsten van die panelen gebeurt. Daar heeft een van de collectieven, heel wonderlijk, gekozen voor het goedkoper maken van de kinderopvang, naast het verlagen van de energierekening. Zo gaat de winst dus niet alleen meer naar bedrijven.” De partij wil dan ook meteen doorpakken. “Je moet niet alleen samen de daken volleggen, maar ook kijken naar wat er ín de woningen moet gebeuren. Zoals isoleren. Daar moet ook geld voor vrij worden gemaakt.”

Netcapaciteit

Is het aan de overheid of aan de netbeheerders om te investeren in de capaciteit van het net?

Sandra Beckerman (SP): “Dat de overheid zal moeten investeren in het verzwaren van het net is een no brainer. Maar we moeten niet alleen kijken naar het net en opslag, maar ook naar andere oplossingen. Waar verbruik je en waar wek je op? Daar kun je grote mismatches mee voorkomen. Nederland loopt daarin achter.”

Tom van der Lee (GroenLinks): “De investeringen van de netbeheerders zijn al heel hoog. En dat wordt allemaal vertaald in hogere tarieven voor mensen en bedrijven. Daarom mag de overheid ook best investeren in een groeifonds en de infrastructuur. De beheerder kan zo’n project dan indienen.”

Mark Harbers (VVD) reageert minder enthousiast op extra investering vanuit de overheid. “Het is vaak zo dat niet een regio, maar netbeheerder inefficiënt is. Die zeggen dan gewoon: ‘Dat gaan we niet doen’, terwijl er op die plekken wél draagvlak voor bijvoorbeeld een zonnepark is. De overheid moet zich daar niet zomaar bij neerleggen. En daarmee bedoel ik niet alleen dat ze een samenwerking met de beheerder kunnen aangaan, maar dat ze de beheerder ook uitdagen. Het is tenslotte ook in hun belang.”

Agnes Mulder (CDA) wil in ieder geval dat er goed gekeken wordt naar welke vorm van energie je waar wilt hebben en dat er scenario’s worden gemaakt. “Ga je voor waterstof of elektrificeren? Wanneer is er een extra station nodig? Hoe ga je om met opslag? En wat is haalbaar en betaalbaar?”

Matthijs Sienot (D66): “Netbeheerders zijn gewoon overheidsinstanties. Als het echt nodig is kunnen we het beter anders benaderen. Dan kan een Rijksarchitect gaan bekijken hoe verschillende Regionale Energie Strategieën het beste passen en waar je kostenefficiënt het eerst moet gaan investeren. Hoe zorgen we dat bedrijventerreinen en nieuwe wijken aangesloten zijn op het net? Wat zet je bij elkaar? En zijn er andere manieren zoals groene waterstof en batterijen die het net kunnen ontlasten? Voor sommige gebieden is dat misschien verstandiger. We moeten alleen meer geld uitgeven waar het écht nodig is.”

Energiecollectieven

Zien de politici wat in energiecollectieven, met de buurt bijvoorbeeld?

Agnes Mulder (CDA): “Steeds meer huishoudens hebben moeite de energierekening te betalen. In andere landen lossen ze dat op door collectieven. En door meer duurzame energie mogelijk te maken waar mensen met een lager en midden inkomen van kunnen profiteren. Maar je kunt ook denken aan een collectieve vorm van opslag, zoals een buurtbatterij.”

Joris Thijssen (PvdA): “Super goed idee. Met de wijk een eigen energiecorporatie. Ik denk wel dat dat gaat gebeuren.” Ook Tom van der Lee (GroenLinks) en Matthijs Sienot (D66) zijn enthousiast. Van der Lee (GroenLinks): “Het past ook bij het streefdoel van de Regionale Energie Strategieën: 50% burgerparticipatie. Energie- en ook warmtecorporaties of een decentraal netwerkje met batterijopslag zouden daar een goede invulling aan geven. We moeten dat stimuleren zodat we dit met meer tempo op korte termijn kunnen realiseren.” Sienot (D66): “Zo’n corporatie bevordert schone stroom uit eigen buurt waarvan iedereen meeprofiteert. Mensen gaan dan ook bewuster met energie om. Dus dat is heel goed.”

SP is echter tegen energiebedrijven splitsen. Sandra Beckerman (SP): ”De markt gaat de problemen met netcapaciteit niet automatisch oplossen. Je kunt dat ook niet van de ene op de andere dag in publieke handen leggen. Er moeten soms moeilijke keuzes gemaakt worden en daar heeft de overheid een belangrijke sturende rol in. Wij zijn dus tegen privatisering.”

Mark Harbers (VVD) ziet het wel zitten, maar maakt een kanttekening. “Dan moet het wel echt duidelijk voor de deelnemers zijn waar ze precies aan deelnemen. Als je kijkt naar de Postcoderoosregeling waren daar bijvoorbeeld veel dilemma’s in verband met overlijden en verkopen.”

Eerder schreven we al over hoe de politici denken over subsidies voor warmtepompen en de uitrol van het warmtenet. Ook bespraken we de rol van Europa, waar het geld voor hun plannen vandaan komt en wat het betekent voor onze portemonnee. En in het derde deel kwam het belang van nieuwe technieken zoals groene waterstof en geothermie aan de orde.

Voor dit artikel benaderden wij de zeven grootste politieke partijen in de peilingen voor een interview. De PVV ging niet in op ons verzoek.