Een eigen warmtebedrijf, de ene inwoner heeft straks een aansluiting op een warmtenet, de ander heeft zijn of haar eigen warmtepomp. Zo wil het projectteam van Eigen Warmte Balk voor 2030 volledig van het aardgas af zijn. Het project loopt al enkele jaren en alle deelnemende partijen zijn enthousiast over het verloop. De burgers praten volop mee over de transitie. Hoe pakt de projectgroep dat aan?

Goffe Venema is projectleider van Eigen Warmte Balk en spreekt met Warmte365 in hun kantoor. Hoe is dit project ontstaan? “Het startte in 2019, Tjeerd Osinga heeft destijds het concept bedacht om de zomerse warmte van het water uit de Luts, die door het dorp stroomt, te benutten voor een warmtenet en dit te combineren met restwarmte van AVK Plastics”, vertelt Venema.

“In oktober 2021 is de eerste intentieverklaring gemaakt, die meerdere partijen ondertekend hebben. Dit zijn Energie Coöperatie Gaasterland, Gemeente De Fryske Marren, Woningcorporatie Dynhus, AVK Plastics, Plaatselijk Belang Balk Vooruit en ondernemingsvereniging Eigen Haard De Stikke. In mei 2022 is een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd. Toen zijn we actief het dorp in gegaan.”

Eind 2022 was de eerste bewonersbijeenkomst.  Gerrit Hiemstra is ambassadeur van het project en was daar ook bij. De oud-weerman van de NOS woont in Balk. Zijn eigengebouwde huis is al helemaal duurzaam.

De projectgroep hanteert enkele pijlers en garanties om tot het einddoel te komen: de energierekening blijft betaalbaar en het dorp gaat van het gas af. De projectgroep wil dat alle inwoners zelf zoveel mogelijk de regie hebben over de energietransitie.

Venema laat een kaart zien van Balk, waarbij het dorp in acht zones is verdeeld. Driekwart van het dorp kan worden aangesloten op een warmtenet, dat is gebleken uit het haalbaarheidsonderzoek. Dat zijn hoofdzakelijk de oudere woningen uit de dorpskern.

“Aan de randen van het dorp staan veelal nieuwere en vrijstaande woningen, daarvoor zijn warmtepompen de beste optie”, zegt hij. “De  woningen zijn goed genoeg geïsoleerd en een warmtenet wordt daar door de grotere afstanden en relatief beperkte warmtevraag simpelweg te duur. We hebben eerst alle alternatieven voor duurzame warmte onderzocht en deze indeling is voor alle zones het meest kansrijk.”

Subsidie
Het is technisch gezien allemaal haalbaar volgens Venema, ook al is het een gigantische operatie. Maar subsidie van de overheid is keihard nodig. “Het bedrijf Firan, dat gespecialiseerd is in ontwikkelingen rond warmtenetten, heeft zich in onze casus verdiept. Zij hebben ook aangegeven dat ons plan haalbaar is en ondersteunen ons ook.”

Het is een mooie opsteker voor de projectgroep. “De gemeente heeft ons drie jaar lang twee ton subsidie gegeven, Dynhus bekostigt mede dit kantoor en AVK stelt financiële medewerkers beschikbaar”, gaat Venema verder. “Dat zijn fantastische en unieke bijdragen, maar desondanks hebben we niet de vrije ruimte om alles te doen wat we willen.”

Eigen Warmte Balk is nu bezig zijn met een aanvraag voor een lening van een miljoen bij het nieuwe Ontwikkelfonds Warmte bij Energie Samen. De gemeente stopt uiteindelijk ook met subsidie, want zij kijken ook naar andere projecten in de gemeente, volgens Venema.  

Met de realisatie van het warmtenet is 25 miljoen euro gemoeid. “Met de verdere detaillering van het ontwerp in de komende periode kan dat nog wijzigen”, zegt Venema. “Tegelijkertijd hebben we   gesprekken met eigenaren van individuele bestaande lokale windmolens om te kijken of we met hen tot langjarige afspraken over elektriciteitslevering kunnen komen. Dat zou enorm bijdragen aan het exploitatieresultaat van het warmtenet en dus ook aan de warmtetarieven.”

“Zij vinden het coöperatieve aspect heel aansprekend, maar zij vragen zich terecht af: what’s in it for me? Uiteindelijk gaat het ons om een eerlijke prijs voor zowel de windmoleneigenaren als het warmtenet.”

En hoe zit het met de bereidheid van de Balksters? “De startbijeenkomst werd heel goed bezocht”, zegt Venema. “Er was toen niemand die vroeg waarom dit nodig was. De vraag was juist: waarom duurt het zo lang? Ze zien het liever vandaag dan morgen gebeuren.”

Venema krijgt veel vragen over de kosten. “Maar we noemen bewust geen getallen, want dan wekken we misschien valse verwachtingen. Uit onze cijfers blijkt dat ruim 80 procent van de Balksters mee wil doen. Dat is ook onze grens om het project door te laten gaan.”

De projectgroep zet alle vormen van social media in en verspreidt ook haar eigen huis-aan-huis-krant met nieuws over het project. Daarnaast is er elke donderdag en vrijdag open spreekuur in het kantoor voor mensen die vragen hebben.

Eigen Warmte Balk wil uiteindelijk toe naar een eigen coöperatief warmtebedrijf voor alle inwoners, waar iedereen eigenaar van is. Maar wordt het dan geen warboel? “In Denemarken zijn er veel projecten waarbij warmtenetten via een coöperatie in eigendom van inwoners zijn, daar loopt het al vele tientallen jaren goed dus waarom zou het hier niet kunnen?”, zegt Venema.

“Het liefst zien wij trouwens een combinatie met Firan en de gemeente. En het is niet zo dat we alle backoffice zaken en het onderhoud alleen uitvoeren. Daarvoor zoeken we externe partijen. Zo kan je de professionaliteit waarborgen. Wij denken dat dat kan. Bovendien denk ik dat dit concept niet zo complex is als het klinkt.”

Het moeilijkste gedeelte van een warmtenet zit in de beginfase, volgens de projectleider. “Als het er eenmaal ligt kan het dertig jaar of langer mee en in theorie hoef je dan alleen maar achterover te leunen. Dat doen we natuurlijk niet, want in dit veld zijn er constant vernieuwingen en innovaties die je toe moet passen. We zullen altijd blijven kijken naar hoe het stabieler, goedkoper en duurzamer kan.”

Succes
Stel, het project mislukt en Balk is voor 2030 niet van het gas af. “Dan zou ik ontzettend balen”, zegt Venema lachend. “Er zijn voor de woningen in het warmtenetgebied geen alternatieven, dus het moet wel lukken. Dit begon als een duurzaamheidsinitiatief, maar het is vanwege de hoge en steeds schommelende gasprijzen inmiddels een sociaaleconomisch project geworden.”

Het project loopt al vijf jaar en er is nog zes jaar om het einddoel te bereiken. Voor hoeveel procent is het project al voltooid volgens Venema? “Ik denk dat we op 30 procent zitten. We hebben een hele goede basis. En we kunnen heel rap doorgroeien naar 70 procent. Dat willen we de komende jaren doen. Daarvoor moeten we vooral subsidies binnenhalen.”

“De laatste 30 procent zit in mensen over de streep trekken. Ik ben verder tevreden over het project, al zou ik willen dat het wat sneller gaat”, besluit Venema. “Soms lijkt het alsof je na maanden werk geen tastbaar resultaat hebt. Onze grote winst is dat alle partijen goed samenwerken, dezelfde visie hebben en het voor de Balksters doen. Dat gaat dit project tot een succes maken.”