Hoe staat het met warmtenetten in Vlaanderen?
22.09.2023 Saima Wasefi
In Vlaanderen neemt de aandacht voor duurzame energiebronnen toe, met een speciale nadruk op het gebied van warmteproductie en -distributie. Door gebruik te maken van gedetailleerde warmtekaarten en uitgebreide rapporten, streeft Vlaanderen naar een efficiënter en duurzamer warmtenetwerk. Deze analyse van Warmte365 beoogt een grondig inzicht te geven in de huidige situatie van de warmtevraag, technologische ontwikkelingen en betrokkenheid van lokale stakeholders in Vlaanderen.
In Vlaanderen is de behoefte aan warmte een belangrijk onderdeel van het energiegebruik. Het Warmte in Vlaanderen, rapport 2020 stelt dat de warmtebehoefte in 2019 op 121.703 gigawattuur lag. De residentiële sector is een grote afnemer, met een behoefte van 38.222 gigawattuur, voornamelijk voor huishoudelijke verwarming en warmwatervoorziening. De dienstensector had een behoefte van 15.319 gigawattuur, terwijl de industriële sector een veel hogere vraag kende van 61.727 gigawattuur voor uiteenlopende productieprocessen. Andere sectoren, zoals landbouw en visserij, hadden een warmtebehoefte van 6.435 gigawattuur.
Opvallend is dat de toekomstige warmtevraagtrends per sector verschillen (zie figuur 1). In de woon- en dienstensector is een algemene afname te zien, terwijl de industriële sector een toename vertoont. Deze veranderingen zijn van groot belang voor het energiebeleid in Vlaanderen, met name gezien de transitie naar meer duurzame energiebronnen. Deze trends in warmtevraag dienen als een cruciale basis voor beleidsvormers, lokale overheden en ontwikkelaars bij het plannen en uitvoeren van duurzame warmte- en koudeprojecten in de regio.
Potentiële leveringspunten van warmte
Het rapport wijst op diverse mogelijke bronnen voor warmtelevering die essentieel zijn voor een groenere energietoekomst. Direct beschikbare bronnen zijn onder meer thermische centrales, warmte-krachtkoppelingen (WKK's) en afvalverbrandingsinstallaties. In 2019 genereerden afvalverbranders 767 gigawattuur aan warmte, terwijl de 740 WKK's gezamenlijk 5.292 gigawattuur produceerden. Thermische centrales hebben een theoretisch jaarlijks warmteproductiepotentieel van 8.396 gigawattuur.
Daarnaast biedt industriële restwarmte, met een theoretisch potentieel van 193 terawattuur, aanzienlijke mogelijkheden en kan deze in verschillende sectoren worden toegepast. WKK's zijn extra efficiënt vanwege hun gecombineerde elektriciteits- en warmteopwekking. Toekomstige bronnen kunnen hernieuwbare technologieën zoals zonne-energie en geothermische warmte omvatten.
Vlaamse warmte- en koudenetten
Vlaanderen heeft een innovatieve digitale warmtekaart ontwikkeld die essentiële gegevens over lokale warmtenetten verzamelt. Deze kaart fungeert als een startpunt voor het creëren van plannen voor warmtezonering en de uitvoering van projecten voor duurzame warmte en koeling. Vanaf de eerste fasen zijn lokale belanghebbenden actief betrokken, en de ontwikkeling van de kaart is begonnen in 2019 en voltooid in 2020.
Dit digitale platform is speciaal ontworpen om inzicht te bieden in de kansen voor het duurzaam opwekken en verspreiden van warmte in Vlaanderen. Het dient als een praktische gids voor lokale autoriteiten, stedenbouwkundigen en bedrijven om te identificeren waar investeringen in duurzame warmte het meest effectief zouden zijn. Bovendien biedt het burgers waardevolle informatie over duurzame warmteopties in hun eigen omgeving.
De warmtekaart is een samenwerkingsproject tussen het Vlaams Energie- en Klimaatagentschap (VEKA) en de Vlaamse Regulator van de Elektriciteits- en Gasmarkt (VREG).
Warmtekaart VEKA
De warmtekaart van VEKA is een interactieve tool die een overzicht biedt van de bestaande warmtenetten in Vlaanderen. In 2019 waren er 58 warmtenetten, met een totale sleuflengte van 92 kilometer. Het aandeel hernieuwbare energiebronnen bedroeg 34,1 procent. Deze kaart wordt elke vijf jaar bijgewerkt en dient als een belangrijke bron voor beleidsmakers.
Warmtekaart VREG
De warmtekaart van de VREG biedt een gedetailleerd overzicht van het warmte-energiepotentieel in Vlaanderen. De meest recente update toont 94 warmtenetten, die in 2022 samen 964 gigawattuur aan 8641 aansluitingen leverden (zie kaart op afbeelding 3). Deze kaart wordt vaak gebruikt als basis voor beleidsbeslissingen en is een cruciaal instrument voor het identificeren van kansen en uitdagingen in de warmtesector.
Warmte in Vlaanderen 2020
Het rapport Warmte in Vlaanderen 2020 is een belangrijk document dat is opgesteld in overeenstemming met de EU-richtlijnen voor energie-efficiëntie en hernieuwbare energie. Het heeft als hoofddoel bij te dragen aan de EU-ambitie om de uitstoot van broeikasgassen met 55% te verminderen tegen 2030. Een kernonderdeel van het rapport zijn de geactualiseerde warmtekaarten, die gebieden met verschillende warmtebehoeften in kaart brengen. Deze kaarten zijn toegankelijk via het geoportaal van Geopunt Vlaanderen en vormen een essentiële basis voor het ontwikkelen van lokale warmtezoneringsplannen.
Naast deze kaarten biedt het rapport ook toekomstprojecties voor de jaren 2030 en 2050, en analyseert het de energieconsumptie in verschillende sectoren. Het rapport vervult twee functies: het voldoet aan EU-richtlijnen en bevordert lokale duurzaamheidsinitiatieven door data te verzamelen en visualiseren. De inhoud, inclusief de warmtekaart, helpt gemeenten en projectontwikkelaars bij het maken van lokale verduurzamingsplannen.
België-Nederland vergelijking
In 2022 telde België 8,641 woningen die aangesloten zijn op een warmtenet, wat maar 0,26 procent van alle woningen in Vlaanderen is. In Nederland ligt dit percentage aanzienlijk hoger, met 5,9 procent van de woningen die gebruikmaken van een warmtenet. Dit illustreert de significante verschillen tussen Nederland en Vlaanderen als het gaat om de adoptie en ontwikkeling van warmtenetten.
Nederland heeft met haar Klimaatakkoord en Warmtewet een robuust raamwerk opgezet dat de uitbreiding van warmtenetten actief bevordert. Dit heeft geresulteerd in snelle technologische innovaties en een uitgebreide aanwezigheid van warmtenetten in grote steden. Aan de andere kant heeft Vlaanderen wel duurzaamheidsambities en een Energie- en Klimaatplan, maar de aandacht voor warmtenetten is minder nadrukkelijk. De technologische vooruitgang in Vlaanderen is aanwezig maar beperkter, en richt zich vooral op geothermische energie en specifieke zones zoals de haven van Antwerpen.