Risico’s remmen warmtenetten af: onderzoekers pleiten voor nieuwe manier van samenwerken

11.12.2025 Sjoerd Rispens

De aanleg van warmtenetten in Nederland verloopt moeizaam, vooral door de hoge kosten voor eindgebruikers. Het slechte imago dat hierdoor ontstaat leidt regelmatig tot het afblazen van projecten, zelfs wanneer er al subsidies zijn toegekend. Volgens een nieuw onderzoek van Stichting Warmtenetwerk, Deltares en Nieuwe Warmte Nu komt dat deels door de manier waarop partijen risico’s verdelen en accepteren. De vraag van de onderzoekers: kan een andere aanpak van risicobeheersing leiden tot lagere aanleg- en exploitatiekosten? Hun antwoord is voorzichtig positief. Een bewustere en evenwichtiger risicoverdeling kan de uitrol van warmtenetten zeker verbeteren.

Het rapport laat zien dat daarbij niet alleen gekeken moet worden naar technische of financiële risico’s. Warmtenetprojecten kennen ook juridische, organisatorische, markt- en zelfs systeemrisico’s, zoals schommelingen in beleid of economische omstandigheden. Die brede waaier aan onzekerheden maakt het lastig om projecten voorspelbaar te organiseren. Elk project heeft immers haar eigen dynamiek.

Daarom pleiten de onderzoekers voor een gestructureerde risicogestuurde aanpak, waarin partijen niet alleen risico’s verdelen, maar ook expliciet maken welke onzekerheden ze gezamenlijk accepteren. Instrumenten zoals de Rumsfeld-matrix, die onderscheid maakt tussen bekende en onbekende risico’s, kunnen daarbij helpen.

De kans van slagen die een project heeft is namelijk ook afhankelijk van welke risico’s bedrijven durven te nemen. “Een risicogestuurd contractmodel biedt houvast om risicoacceptatie te integreren in de samenwerking. Dit maakt een gebalanceerde verdeling van verantwoordelijkheden mogelijk, waardoor het risico op faalkosten afneemt”, aldus de onderzoekers.

Stappenplan voor de risico’s

Om te bepalen hoe partijen risico’s kunnen verdelen is van belang wie deze het meest kan beïnvloeden. Hierbij is classificatie een nuttig hulpmiddel. Voor een evenwichtige verdeling van risico’s zijn een heldere samenwerkingsstructuur, duidelijke afspraken en wederzijds vertrouwen cruciaal. Transparantie in kosten, verantwoordelijkheden en besluitvorming vergroot het draagvlak en voorkomt verrassingen.

Het onderzoek schetst dat de warmtesector nog niet dezelfde volwassenheid heeft als bijvoorbeeld de drinkwater- of wegenbouwsector. Er is een beperkte leveranciersmarkt, krapte aan vakmensen en veel variatie tussen projecten. Daardoor is het extra belangrijk dat opdrachtgevers aantrekkelijk zijn voor aannemers: met duidelijke afspraken, realistische verwachtingen en ruimte om flexibel te werken.

De onderzoekers stellen een stappenplan voor waarin de risico’s beter verdeeld kunnen worden. Daarbij worden ook signalen besproken die potentieel problematisch kunnen zijn. De eerste stap is om risico’s samen in beeld te brengen. Maar daarbij een gezamenlijk schema en bespreek de kansen en impact. Hierdoor worden informatieverschillen tussen partners kleiner en wordt het onderlinge vertrouwen groter. Signalen waar je op bedacht moet zijn: een van de partijen noemt nauwelijks risico’s, of wil juist sneller vooruit dan de rest.

De tweede stap is om vooraf af te spreken hoe risico’s worden verdeeld. Het is daarbij verstandig om de risico’s zoveel mogelijk te leggen bij de partij die dat het beste kan beheersen. Maar daarbij ook heldere afspraken over vergoedingen en bewijslast en neem ook een risicobudget mee. Als partijen dat niet doen is dat een zaak om in de gaten te houden. Let ook op of deelnemende partijen mitigerende omstandigheden opnemen. De derde stap die de onderzoekers aanraden is om de risico’s regelmatig te bespreken. “Evalueer de voortgang en nieuwe risico’s open en transparant.”

De vierde stap is om de risico’s te beperken door fasering toe te passen. De onderzoekers geven aan dit kan door een gezamenlijke fasering te maken binnen de planning, met per fase een aantal mijlpalen, en go en no go-momenten. Een teken van risico hierbij is te zien wanneer partijen stappen willen overslaan.

De vijfde en laatste stap is om je eigen organisatie zo goed mogelijk achter het idee te krijgen en zo het project in mee te nemen. Als er binnen de eigen organisatie draagvlak, kennisoverdracht en mandaat is zorgt dat ervoor dat collega’s op een nieuwe manier willen en kunnen samenwerken. “Organisatie en transparantie is belangrijk binnen een samenwerking”, aldus de onderzoekers. “Risicosignalen die bij deze stap kunnen komen kijken: de eigen organisatie van een van de partijen wil vasthouden aan standaardcontracten of houdt zelf afstand van het project of wordt er juist te weinig bij betrokken.”

Essentieel voor haalbaarheid en betaalbaarheid

Hoewel het onderzoek kwalitatief is en geen harde kostenberekeningen bevat, concluderen de onderzoekers dat een bewuste, gedeelde en transparante risicobenadering essentieel is om warmtenetten haalbaarder en betaalbaarder te maken. Niet alleen op projectniveau, maar ook in de bredere ontwikkeling van de sector.