De energiesector staat voor grote uitdagingen. Met een elektriciteitsnet dat steeds vaker op de grens van zijn capaciteit draait, is er een groeiende behoefte aan flexibiliteit. Slimme warmtepompen worden steeds vaker genoemd als potentiële oplossing, maar er zijn twijfels of dit ooit van de grond komt. Klinkt bekend? Vijf jaar geleden hadden we dezelfde discussie over slim laden van elektrische auto’s. Inmiddels is dat een onmisbare schakel in de energietransitie geworden. Wat kunnen we hiervan leren voor de slimme warmtepomp?

Ja maar, de levensduur gaat achteruit! Bij de introductie van slim laden vreesden velen dat het de batterij sneller zou slijten. Wat bleek? Met het gebruik van goed afgestemde laadprofielen blijft de batterij-integriteit gewaarborgd. En met protocollen wordt vastgelegd wat iemand wel en niet met een batterij mag doen. Net zoals bij EV’s kunnen we bij slimme warmtepompen de technische specificaties respecteren, bijvoorbeeld door te voorkomen dat een compressor te tien keer per uur aan en uit gaan. Zo kan de warmtepomp worden ingezet zonder concessies aan de levensduur.

Ja maar, blijf van mijn systeem af! Controle over systemen is een begrijpelijke zorg; niemand wil dat een externe partij zomaar in het hart van zijn systeem kan komen. Ook hiervoor biedt de slimme laadsector goede lessen. Protocollen en API’s koppelen systemen op een verantwoorde manier zonder volledige controle uit handen te geven. Het Open Charge Point Protocol (OCPP) maakte slim laden mogelijk, en voor warmtepompen zijn vergelijkbare protocollen beschikbaar, zoals de Europese norm ‘S2’. Zo behoudt de gebruiker altijd controle.

Ja maar, het comfort van de gebruiker komt in gevaar! Er is vaak de angst dat slimme aansturing ten koste gaat van comfort. Dat is een hardnekkig misverstand. Een elektrische auto kan in twee uur vol laden, maar staat vaak een hele nacht stil. Een elektrische auto kan daarom prima uitgesteld of vertraagd laden zonder dat de gebruiker er iets van merkt. Maar de angst bleef lang bestaan dat je ’s ochtends geen volle batterij hebt in je auto. De oplossing die veel apps voor slim laden bieden: een grote rode override-knop. Druk je daarop, wordt er gewoon op vol vermogen geladen. De ervaring leert dat iedereen slechts één keer op die knop drukt – alleen om te testen of hij werkt

Een slimme warmtepomp heeft invloed op de binnentemperatuur. Dan moet je een acceptabele temperatuurbereik vastleggen, die bepaalt hoeveel vrijheid een slimme warmtepomp krijgt. In een goed geïsoleerd huis kan een warmtepomp ook een paar uur uitgeschakeld worden voordat de temperatuur significant daalt. Pilots tonen aan dat een schommeling van 1 graad Celsius nauwelijks opgemerkt wordt, maar al veel flexibiliteit oplevert. Tegelijkertijd moeten we de angst serieus nemen dat andere bedrijven gaan bepalen hoe warm jij het in huis hebt. De override-knop is dus essentieel zodat mensen hun (gevoel van) autonomie behouden.

Ja maar, de klant snapt het toch niet! Een ander bezwaar is dat slimme technologie te ingewikkeld zou zijn voor de gemiddelde consument. Kun je verwachten dat ze onderscheid maken tussen kilowatturen en kilowatten, of tussen netbeheerders en energiebedrijven? Veel aanbieders lossen dit anders op. Zo doet Vandebron een eenvoudig voorstel: “Wij sturen jouw laadpaal af en toe aan, en jij ontvangt 250 euro.” Voor slimme warmtepompen kan zo’n model ook werken, waarbij de meeste aansturing achter de schermen plaatsvindt en de klant eenvoudig profiteert zonder zich in details te hoeven verdiepen.

Waarom zouden we kiezen voor een slimme warmtepomp? Dat doen we niet alleen om netbeheerders te helpen, maar juist vanwege de financiële voordelen die slimme sturing biedt. Net zoals bij slim laden zal de waarde van slimme warmtepompen toenemen. Slimme sturing is een antwoord op ‘terugleverboetes’, maar ook op het verdwijnen van de salderingsregeling en de aangekondigde nieuwe tariefstructuren. En met de opkomst van aggregators kunnen de warmtepompen ook gaan meedoen in de energiemarkten. Dan kunnen deze systemen niet alleen geld besparen, maar ook actief verdienen!

In de slimme laadmarkt zien we geen duidelijke winnaar; energiebedrijven, laadpaalproviders en autofabrikanten bieden verschillende diensten aan. Dit stimuleert gezonde concurrentie en keuzevrijheid voor de consument, wat de markt dynamisch en innovatief houdt. Een vergelijkbare dynamiek kan ook bij de slimme warmtepomp ontstaan. Vanuit het innovatiedomein zie ik verschillende partijen zich voorbereiden om ook een rol te gaan pakken.

TKI Urban Energy heeft dan ook recent het rapport In twee stappen naar flexibel aanstuurbare warmtepompen uitgebracht die laat zien hoe we in twee stappen kunnen komen tot slimme warmtepompen. Wat verdere versnelling gaat geven, is dat de overheid werkt aan regelgeving om alle energie-intensieve apparaten in de toekomst slim te maken. Voormalig minister Jetten heeft de Kamer beloofd deze stap te nemen, en ook in Europa wordt nagedacht over regulering voor stuurbare warmtepompen.

Over enkele jaren zullen we ons waarschijnlijk afvragen waar we ons ooit zo druk om maakten. Net als bij slim laden zal de slimme warmtepomp zijn weg vinden en waarschijnlijk zelfs als onderscheidend verkoopargument dienen. Deze transitie is onvermijdelijk en levert voordelen op voor zowel consument als energienet. Laten we een toekomst tegemoet gaan waarin slimme warmtepompen net zo vanzelfsprekend zijn als slimme laadpunten!