Het Klaar voor Later congres staat in het teken van de energietransitie in de gebouwde omgeving. Een breed scala aan onderwerpen kwam voorbij, van biobased isoleren tot flexibel energieverbruik en van klimaatadaptatie tot klimaatscenario’s. Om deze toekomstgerichte thema’s te kunnen bespreken, wordt tijdens het congres eerst teruggeblikt op het verleden.

Annegreet van Bergen, journalist en econoom trapt de dag af. Ze blikt terug op het verleden en laat daarmee zien dat wat nu vanzelfsprekend is, niet al te lang geleden nog erg bijzonder was. “Alleen de woonkamer werd verwarmd, slaapkamers waren steenkoud. Na een vriesnacht stonden er ijsbloemen op de ruiten.” Het laat zien wat er in relatief korte tijd allemaal is veranderd op gebied van de energietransitie.

Hoogleraar op gebied van zonne-energie Wim Sinke maakt meestal plannen voor de toekomst, maar kreeg de vraag om terug te blikken op de zonnesector. Hij legt uit dat we zonne-energie eerst vooral zagen als ‘energie op maat’ en als mogelijkheid voor bijvoorbeeld ontwikkelingslanden. Dat veranderde in argumenten voor milieu en grondstoffen en later kwamen daar ook klimaatverandering en energie-onafhankelijkheid bij. Ondertussen zien we al die verschillende voordelen als reden voor zonne-energie.

Verder legt Sinke uit dat de technologie voor een belangrijk deel hetzelfde is gebleven. De efficiëntie is wel toegenomen, maar zonnepanelen zijn al erg lang goed en betrouwbaar. De belangrijkste verandering is de enorme prijsdaling. “We hebben destijds niet kunnen voorspellen hoe goedkoop zon en wind zouden worden en op welke manier.”

Ervaren
In een van de workshops kregen alle deelnemers een brief, allemaal van verschillende afzenders, die vol stond met ingewikkeld taalgebruik en lange volzinnen. De opdracht om de actiepunten eruit te halen was dan ook niet makkelijk, misschien wel onuitvoerbaar. Vervolgens mochten de deelnemers uit een berg een instantie kiezen die hen verder moest helpen, maar kregen vaak een net zo onduidelijke boodschap in de vorm van een paar symbolen terug.

Door middel van deze methode wilde Eindhoven Engine de deelnemers laten ervaren hoe het voor laaggeletterden is om brieven met belangrijke informatie niet goed te kunnen begrijpen en vervolgens van het kastje naar de muur gestuurd worden bij het zoeken van hulp. Want ook op gebied van de energietransitie krijgen mensen belangrijke brieven, wat het belangrijk maakt om deze inclusief te maken voor een breed publiek of om de juiste hulp te bieden bij het begrijpen ervan.

Gezond isoleren
Het ‘heden van de energietransitie’ werd verder besproken door Frank Huijben, lector biobased bouwen. Dat we veel hebben geïsoleerd is goed, vertelt hij, maar het kan soms ook zorgen voor een minder fijn leefklimaat. Het gekozen isolatiemateriaal bepaalt namelijk het thermisch comfort, luchtvochtigheid, akoestiek, visueel comfort, en schone lucht. Een leefklimaat is dan ook een belangrijke reden om voor biobased materiaal te kiezen. “Want uiteindelijk zijn we allemaal biofysisch: we houden allemaal van natuurlijke objecten.”

Steven Rietberg en Wesley Vedder van Triodos bank vertellen hoe de bank bijdraagt aan het verduurzamen van de gebouwde omgeving door te investeren in duurzame gebouwen en energieprojecten. Aan de hand van voorbeelden van energiehubs die de bank heeft gefinancierd laten ze zien wat voor impact dit soort investeringen kunnen hebben.

Het vergeten werkpaard van de warmtetransitie
Met een blik op de toekomst vertelt Mariëtte Bilius (Milieudienst Rijnmond) over energiekwaliteit: een onderdeel van de energietransitie dat volgens haar meer aandacht verdient. Ten grondslag daaraan ligt het begrijpen dat niet elke energie evenveel waard is. Dat legt ze uit aan de hand van het voorbeeld waarbij ze drie mensen een liter water geeft. De een krijgt dit in de vorm van een flesje water, de ander krijgt stoom en de derde liter water is helaas over een tapijt gemorst dus komt in die vorm. Zijn deze drie mensen even tevreden met hun liter water?

Zo ziet Bilius het met energie ook, energie kan in verschillende vormen voorkomen en niet elke soort energie is op dezelfde manier efficiënt in te zetten. De hoeveelheid energie zou niet het belangrijkste zijn, maar de manier waarop we deze op een efficiënte manier gebruiken wel. Perfect zal dat niet gaan, want het omzetten van de ene hoogwaardige energiesoort naar een andere energiesoort altijd energie. Denk aan verwarmen met een warmtepomp of het maken van waterstof.

Zo bepleit Bilius dat het in de energietransitie daarom niet gaat om perfecte oplossingen, maar is het wel belangrijk om efficiënt te werken. Dat komt erop neer dat de juiste energiebron op de juiste plaats en manier moet worden ingezet.

Verslaafd aan technologie
Op het congres liepen ook twee ‘verslavingsartsen’ rond, die aan het eind van de dag ontmaskerd werden als onderzoekers van TNO en TKI. Deze onderzoekers zien een chronische en collectieve verslaving aan technologie als oplossing van de energietransitie. Deze verslaafden kijken bijvoorbeeld non stop hoe het met hun zonnepanelen gaat of zien een bepaald type warmtenet echt als enige oplossing voor hun gemeente. Die technische focus is dus erg dominant, maar deze onderzoekers wijzen op de mogelijkheden van natuurgebaseerde oplossingen waar zij voor TKI en TNO aan werken.

Uiteindelijk wordt de dag op een vrolijke manier afgesloten door Pieter Jouke. Hij neemt de deelnemers mee in persoonlijke ervaringen op gebied van duurzaam leven, wat soms confronterende maar vooral herkenbare grappen oplevert.