Er gaat een hoop tijd en energie zitten in het aardgasvrij-ready maken van de Deventer wijk De Worp: energiescans maken, het invullen van subsidieaanvragen, aanspreekpunten vormen in een buurthuis en simpelweg de deuren langs om het gesprek met bewoners aan te gaan. Jochem Boeke, projectleider warmtetransitie bij de Gemeente Deventer, vertelt over de aanpak om de woningen van De Worp te isoleren en uiteindelijk elektrisch te verwarmen. Die aanpak staat vooral in het teken van het samenwerken met bewoners.

De Hoven is een buurt in Deventer die beter bekend staat als De Worp. Het is een wijk die aan de overkant van de IJssel ligt en daardoor meer voelt als een dorp, vertelt Boeke. “We hebben in een voortraject onderzocht of hier een warmtenet kan komen. Het plan was om thermische energie uit oppervlaktewater te halen. Dat is grondig onderzocht, maar daar kwam uit dat het niet financieel haalbaar is. Dus toen we dat nieuws hadden was dat best een teleurstelling voor veel bewoners.”

Omdat uiteindelijk toch alle woningen aardgasvrij moeten zijn, is het nieuwe plan om over te stappen op warmtepompen. Met het project Warm op De Worp Deventer moet De Worp aardgasvrij-ready worden. Daarvoor moeten de woningen eerst goed worden geïsoleerd en vervolgens worden voorzien van een warmtepomp. Om dat te realiseren schreef Boeke samen met een team een wijkplan, daarna is de projectleiding overgenomen door Esther Kemna.

Momenteel hebben 150 woningen op De Worp energielabel A of B. Het doel is dat dat er 250 zijn in 2028 en dat alle 978 woningen in 2040 energielabel A of B hebben. Om dat te bereiken wordt bewoners de komende jaren geïnformeerd en ontzorgd door onder andere inloopmiddagen in het buurthuis, een Duurzame Huizen Route, online bespaarhulp, gratis warmtescans, klussendienst voor eenvoudige isolatiemaatregelen, hulp bij subsidieaanvraag en aanbevelingen voor betrouwbare aannemers en installateurs. Om dit alles te organiseren stelt de gemeente Deventer tot en met 2028 jaarlijks 200.000 euro beschikbaar.

Kleine huizen en particulier bezit
“De voorlopers heb je al: sommige bewoners hebben zelfs al een warmtepomp. De komende vijf jaar zetten wij vooral in op isoleren”, vertelt Boeke. En dat is een hele klus in een vooroorlogse buurt met veel jarendertigwoningen. De woningen zijn klein en hebben vaak geen spouwmuur. Als je dan je isolatie wil verbeteren, ben je een deel van je woonkamer kwijt of moet je het aan de buitenkant van je huis doen, wat toch vaak minder mooi is. Tweede uitdaging is dat voor de warmtepompen een buitenunit nodig is, terwijl de tuinen over het algemeen klein zijn. Op die punten is het dus een best lastige wijk, vertelt Boeke.

Daarnaast is het grootste deel van de woningen particulier bezit. “Als je een corporatie hebt en die een keer in beweging komt, dan gebeurt het wel en doen ze hele blokken tegelijk. Dat is voor een gemeente wel fijn, want die heeft dan meer slagkracht.” In De Worp is met alle verschillende huiseigenaren dus veel meer maatwerk nodig, want uiteindelijk moeten de bewoners er allemaal apart voor kiezen om te isoleren en een warmtepomp aan te schaffen.

Dat maatwerk bestaat bijvoorbeeld uit huisbezoeken van energiecoaches. Dit zijn vrijwilligers die veel weten van energie en een maatplan per woning maken. Zij kunnen vertellen wat er moet gebeuren qua isolatie, maar geven ook informatie over de kosten en of er aanspraak kan worden gedaan op subsidies. Dat is een tijdrovend proces, maar wel effectief, volgens Boeke.

“Je hebt altijd een gedeelte dat het zelf kan en doet. Die hoef je misschien alleen maar te wijzen op een goede website.” Vertelt Boeke. “Maar er zijn ook mensen die het thema duurzaamheid helemaal niet belangrijk vinden en er geen aandacht voor hebben. Dus dan wordt het aanbellen.” Dan gaan energiecoaches langs de deuren om in gesprek te gaan met de bewoners. Daarin vertellen de energiecoaches wat zij doen en wat er mogelijk is, maar zo’n gesprek gaat vooral om het contact met de bewoner en om erachter te komen wat zij belangrijk vinden.

Contact leggen met bewoners
“Je moet wel geduld hebben, je bent wel een jaar bezig voor het begint te lopen. Je moet banden opbouwen en samenwerken met de buurt.” Wat in het contact met bewoners belangrijk is, is om aan te haken bij netwerken die al bestaan, vertelt Boeke. Zo werkt hij bijvoorbeeld in Bathmen samen met de organisatoren van een quiz waar zo’n zevenhonderd mensen aan meedoen. Daar komen dan een paar vragen over aardgas in en in het quizboekje zijn contactgegevens.

Ook zit Warm op De Worp iedere woensdagmiddag in het buurtcentrum. “Soms loopt er één iemand binnen, soms tien. Maar het zijn altijd mensen die al geïnteresseerd zijn in het verduurzamen van hun woning en wat wij voor ze kunnen betekenen.” De mensen die daar langskomen zijn eigenlijk al om en hebben vooral praktische vragen, dus die kunnen we goed helpen, zegt Boeke. “Mensen hebben vertrouwen nodig dat wat ze doen goed is, ze zoeken eigenlijk naar bevestiging. Dan maak je vaak een afspraak met een energiecoach.”

Dat zijn dus mensen die wel graag willen verduurzamen, maar hulp nodig hebben. Volgens Boeke is dit eigenlijk de ‘makkelijke’ groep. Die is al veel geholpen met wat praktische hulp zoals het invullen van een subsidieaanvraag. Het moeilijke is om de mensen die niet willen, ook mee te nemen. “Er zijn ook mensen die niet kunnen en niet willen. Daar kan ik niets mee. Ik richt me op mensen die niet willen en wel kunnen. En op mensen die wel willen en niet kunnen.”

Bij mensen die nog niet willen gaat het met name om contact leggen op een goede manier, vertelt Boeke. “Je moet bubbels doorbreken. Ik heb zelf met de paplepel duurzaam, groen, klimaatneutraal meegekregen, bij mij doet dat het goed. Maar dat is lang niet bij iedereen, bij sommige mensen roept dat zelfs irritatie op”, zegt Boeke “Dan kan je het beter hebben over fijn wonen, energie besparen, de buren hebben het ook gedaan. Woorden zoals ‘klimaat’ gebruik ik niet eens.”

Voor deze groep is het belangrijk om te ontzorgen en dingen uit handen te nemen, volgens Boeke. “Mensen hebben gewoon hun hoofd vol, dat merk je bij het aanbellen. Ze hebben stress, bijvoorbeeld om een nieuwe heup, leerplichtambtenaren of schulden. Dan staat verduurzaming wel onderaan.” Warm op De Worp doet bijvoorbeeld aan collectief inkopen van isolatiemateriaal en warmtepompen. Dan hoeven mensen het niet zelf uit te zoeken en krijgen ze gegarandeerd een goede prijs.

Tips op LinkedIn
Boeke deelt zijn ervaringen graag met andere gemeenten, bijvoorbeeld op LinkedIn. Zij krijgen tenslotte met dezelfde soort uitdagingen te maken. Zo komen er veel praktische tips voorbij, bijvoorbeeld over het gezamenlijk inkopen van isolatiemateriaal en warmtepompen: “Stuur alleen brieven als je deze adresseert op naam. Richt je brief aan de oudste bewoner (baby’s hebben andere interesses weet ik uit ervaring). Sommige gemeenten zetten alleen de socials en email in trouwens.”

Maar ook over het organiseren van een online vragenuurtje deelt Boeke zijn ervaringen: “Uitnodiging versturen we op de dag zelf. Per mail, whatsapp, insta en buurtapps. Mensen hoeven zich niet aan te melden. We zetten de Google Meet vergaderlink in de uitnodiging. Eén klik en je zit erin.”

Ook voor het schrijven van een wijkplan geeft hij tips. Waaronder het stellen van concrete en begrijpelijke doelen zoals “Per week gaan we X aantal woningen isoleren.”, het werken in een open Google Doc, waarin iedereen vanaf het begin (kritisch) met het plan kan meelezen en het aandacht geven aan bewoners die vragen hebben over zaken als waterstof en netcongestie.

Ook raadt Boeke sterk aan om eerst te gaan uitvoeren en daarna in een plan vast te leggen hoe je het aanpakt. “De dynamiek van nadenken over hoe je het gaat doen en het mooi opschrijven, daar heb ik geen zin in. Je weet toch al dat het gaat om individueel all-electric en isoleren. Je schrijft het plan niet voor bewoners en hebt dat ook niet nodig om te beginnen.”

Volgens Boeke is het niet alleen een stuk leuker om direct te beginnen, maar kan het het aardgasvrij maken van een wijk ook versnellen. “Ik zie te veel gemeenten die het spannend vinden en dan eerst een half jaar gaan nadenken. Terwijl isoleren altijd een goed idee is. En aanbellen bij mensen kan je ook op de eerste dag al doen, om te kijken hoe mensen reageren op het onderwerp. Er zijn al honderd dingen die je kan doen voor het plan is geschreven.”

Omslagpunt
Volgens Boeke zullen er ook altijd mensen zijn die op dit moment nog niet overstappen op een warmtepomp. Maar dat zal zichzelf uiteindelijk ook oplossen. “Stel dat meer dan de helft van de mensen hun gas heeft afgesloten, en de rest niet. Dan moeten zij relatief veel betalen voor het onderhouden van het gasnet. Dan komt er een omslagpunt en worden de kosten te groot. Dan zal het op een gegeven moment ook verplicht worden, daar is de Wet gemeentelijke instrumenten warmtetransitie (Wgiw) ook voor in de maak, die legt het wettelijke kader vast, dus dat zal uiteindelijk ook gaan helpen.”

Maar tot die tijd spant Boeke zich in om De Worp aardgasvrij te maken: “Je moet heel erg je best hebben gedaan als gemeente, een haalbaar alternatief bieden en acht jaar te tijd geven. En dan komt uiteindelijk het moment dat de gaskraan dichtgaat.”