In mijn vorige column kondigde ik aan dat congestie op het elektriciteitsnet dit jaar een grote rol zou gaan spelen. Voor mensen werkzaam in productie van duurzame energie of verduurzaming van bedrijven is dit inmiddels bekend terrein. Bijna iedere provincie heeft code oranje of rood gekregen op de afname of invoeding van elektriciteit en soms op allebei. Toch merk ik dat veel mensen nog geen idee hebben wat dit voor de energietransitie kan gaan betekenen.

De partijen die het nu het eerst merken zijn bedrijven die hun verduurzaming moeten uitstellen of grote plannen voor zonnevelden die niet door kunnen gaan. Maar richting 2028 zal het op steeds meer plannen impact hebben. Bedrijven die op een bedrijventerrein hun wagenpark elektrificeren kunnen daarmee het hele gebied op slot zetten en dat kan voor andere bedrijven betekenen dat hun verduurzamingsplannen niet door gaan.

Last van congestie
De EU-verplichting om een fiks aantal extra laadstations op snelwegen en bij grote steden te installeren zal last krijgen van congestie. Nieuwbouwplannen voor woningen zullen last krijgen van congestie omdat bedrijven die moeten verhuizen om plaats te maken voor deze woningen geen nieuwe locatie kunnen vinden waar ze een aansluiting op het net kunnen krijgen.

Gemeenten zullen fikse boetes moeten betalen aan ontwikkelaars omdat uitgegeven gronden voor nieuwbouw niet kunnen worden gebruikt. En ook de alternatieven voor elektriciteit zoals waterstof kunnen last krijgen van congestie omdat de elektrolyseapparatuur geen betaalbare aansluiting kan krijgen. Dit probleem is, hoe de netbeheerders ook hun best doen, niet voor 2028 opgelost en uitbreiding van het net zal in veel gevallen niet genoeg zijn om een oplossing te bieden.

Kunnen netbeheerders sneller en meer doen?
De huidige inzet voor elektrificering van ons energiesysteem wat betreft warmte, industrie en transport is een uitdaging. Dat betekent niet dat het niet kan maar het vraagt een grondige aanpak. Er is veel ruimte nodig voor hoogspanningsstations, hoogspanningsleidingen, middenstations en transformatorhuisjes.

Dit betekent dat bij grote steden wordt gezocht naar locaties die soms wel zeventien voetbalvelden groot zijn. In een druk bewoond land als Nederland, waar om ieder stukje ruimte gevochten wordt, is dat niet altijd makkelijk. Hiervoor zijn ook veel mankracht, grondstoffen en financiële middelen nodig. Zeker als we willen dat het net het oude inefficiënte energiesysteem moet kunnen faciliteren.

Lokaal inrichten
Op steeds meer plekken is er een wens om niet alleen meer koper in de grond te leggen, maar ook het energiesysteem efficiënter te maken. Dit betekent dat er per gebied gekeken wordt wat nodig is en hoe dit slim lokaal kan worden ingericht. Waarbij natuurlijk altijd ook verbinding blijft met het grote geheel. Dus in plaats van dat de elektronen van het windpark altijd van Zeeland naar Groningen moet kunnen worden verhandeld, wordt het belangrijk om te kijken welke rol het lokaal kan spelen.

En in hoeverre productieprocessen op elkaar kunnen worden aangepast om kostbare uitbreiding te voorkomen. Denk hierbij aan productieprocessen zoals koeling die je makkelijk in de tijd kunt verschuiven. Het is te verwachten dat in een dergelijke gebiedsgerichte aanpak huidige inefficiënties nog meer zullen opvallen. Denk bijvoorbeeld aan het weggooien van restwarmte door de een, terwijl de buurman gesubsidieerd met een elektrische boiler warmte maakt.

Inzicht in huidige energiestromen
Het probleem van congestie zou dus wel eens een zegen kunnen zijn als we het oplossen door grotere systeemveranderingen in het energiesysteem te durven doen. Wat is hiervoor nodig? Allereerst veel meer inzicht in de huidige elektriciteitsstromen. Met name op laagspanningsniveau is veelal onbekend wat er precies gebeurt. Hier zijn grote verschillen tussen netbeheerders overigens.

Maar ook meer inzicht in de uitwerking van de lokale plannen op de lange termijn. Want de elektriciteitseisen van de verschillende sectoren warmte, industrie en bedrijven, en transport zijn veelal nog aparte beleidsterreinen en er is maar mondjesmaat communicatie tussen deze terreinen. De totale plaatselijk impact van de gezamenlijke toekomstige elektrificatie is dus meestal onbekend.

Het Rijk heeft een Landelijk Actieplan Netcongestie (LAN) opgericht en hier gebeuren veel goede dingen. Het LAN gaat echter alleen over elektriciteit terwijl een integrale visie op het energiesysteem nodig is. Daarnaast krijgt het LAN veel input van partijen die juist geen systeemverandering willen omdat zij volledig op het oude systeem zijn ingericht en daar hun inkomsten uit genereren.

Het is belangrijk dat de meer vernieuwende geluiden een stevigere plek krijgen. Het wordt tijd om te bedenken hoe het nieuwe systeem eruit moet zien, wat nog van het oude systeem meegenomen moet worden naar het nieuwe systeem en op te houden met pleisters plakken om het oude systeem tegen alle kosten overeind te houden en uit te breiden.