Warmtepompen spelen een belangrijke rol in het energiesysteem van de toekomst, en deze toekomst komt steeds dichterbij. Netcongestie en energieprijzen op kwartierbasis maken het voor consumenten steeds interessanter om hun elektrische apparaten slim aan te sturen. Warmte365 spreekt met Adriaan van Eck, voorzitter van Flexiblepower Alliance Network, over wat deze verandering teweeg gaat brengen in hoe we omgaan met ons energiesysteem.

Om flexibiliteit aan te brengen in het gebruik en de opwek van energie, is slimme sturing nodig. Onder flexibiliteit wordt verstaan: het vermogen om elektriciteit op een gewenst moment te kunnen afnemen en leveren. Een thuisbatterij is hiervoor een voor de hand liggende oplossing. Een batterij biedt namelijk de mogelijkheid om energie tijdelijk op te slaan in huis, totdat deze nodig is. Zo kan zonne-energie van de piekmomenten waarop energie in overvloed is op het juiste moment worden gebruikt.

Slimme sturing biedt een nog diepere laag aan deze gelijktijdigheidsproblematiek. De grotere elektrische apparaten in woningen kunnen op een gewenst tijdstip optimaal ingezet worden om het energiesysteem niet overbodig te belasten, zonder dat de gebruiker hier last van ondervindt. Voorbeelden hiervan zijn het opladen van de auto als de zon schijnt, het opladen van de thuisbatterij tijdens negatieve energieprijzen. Zelfs de vaatwasser kan slim worden aangestuurd, al is dit volgens Van Eck een niet het voorbeeld waarmee de meeste winst te behalen valt, omdat dit niet de grootste verbruiker is binnenshuis.

Volgens Van Eck is slimme sturing essentieel om grote hoeveelheden warmtepompen op korte termijn toegang te geven op het elektriciteitsnet. "Wat een warmtepomp onder andere slim maakt, is het vermogen om mee te bewegen met het energiesysteem," legt hij uit. "Dit betekent dat een warmtepomp kan inspelen op overschotten of tekorten aan duurzame energie en de netcapaciteit door bijvoorbeeld voor te verwarmen wanneer de energieprijzen laag zijn of er weinig congestie is op het net."

Warmtepompen worden meestal ingesteld op 55 graden Celsius en verwarmen minimaal één keer per week tot 60 graden Celsius om te voorkomen dat de legionellabacterie een kans krijgt om te groeien. Van Eck noemt als voorbeeld warmtepompen die hun legionellacyclus enigszins aanpassen tot een geschikt moment. “Dat proces kent natuurlijk vrijheidsgraden,” stelt Van Eck. “Deze cyclus kan best een aantal uur worden vervroegd of uitgesteld om op een goed moment elektriciteit te gaan verbruiken en te voorkomen dat een hele wijk op zaterdag om zes uur een hoog stroomverbruik heeft door de legionellacyclus.”

Waar het belang van slimme sturing vooral naar voren komt, is volgens Van Eck bij de samenwerking tussen de laadpaal, de warmtepomp, de thuisbatterij en de zonnepanelen. Hierin is al veel mogelijk. Het scala aan slimme sturingsmogelijkheden heeft echter nog veel progressie te maken voordat het zijn optimale bijdrage kan leveren in de Nederlandse energiemix. “Deze samenwerking biedt een enorme kans om het energieverbruik te optimaliseren en de druk op het elektriciteitsnet te verminderen met de minste impact op het comfort van de gebruiker," stelt hij.

Open protocollen
Van Eck noemt de manier waarop slimme sturing qua energiemanagement in het apparaat wordt geregeld als belangrijk ijkpunt van optimalisatie. Van Eck: "We streven ernaar dat zoveel mogelijk van die flexmogelijkheden worden ontsloten via open standaarden. Hiermee kunnen verschillende apparaten van verschillende fabrikanten naadloos samenwerken, wat zowel voor de consument als voor het energiesysteem, als voor de industrie voordelen oplevert."

Zonder open protocollen loopt de markt voor slimme warmtepompen het risico op te splitsen in verschillende ecosystemen, waarbinnen apparaten binnen het ecosysteem met elkaar kunnen samenwerken, maar waarbuiten apparaten moeilijk met elkaar kunnen communiceren. Door open protocollen zoals S2 te implementeren, wordt het voor de consument makkelijker om een keuze te maken in slimme apparatuur op basis van eigen voorkeuren, in plaats van gebonden te zijn aan een bepaald merk.

Wet- en regelgeving
Een ander aspect van slim omgaan met ons energieverbruik, waar Flexiblepower Alliance Network zich mee bezighoudt, is het aansturen op betere wet- en regelgeving. "Er zijn nog steeds veel belemmeringen in wet- en regelgeving. Als je bijvoorbeeld lokaal je zonne-energieoverschot met je buren wilt delen, loop je tegen complexe regels, complexe techniek en hoge kosten aan wat het delen van duurzame energie onnodig moeilijk maakt," stelt Van Eck.

Daarnaast benoemt Van Eck dat Flexiblepower Alliance Network pleitte voor een geleidelijke afbouw van de salderingsregeling. Hij stelt dat de regeling abrupt is aangepast, wat leidde tot wantrouwen onder consumenten die geïnvesteerd hebben in zonnepanelen en andere verduurzamingsmaatregelen. Hij pleit voor een meer geleidelijke en voorspelbare afbouw van de salderingsregeling, zodat niet het gevoel ontstaat onder de Nederlanders met zonnepanelen dat ze benadeeld worden.

Om ervoor te zorgen dat het interessant wordt voor de consument om bewuster om te gaan met hun energieverbruik en opbrengst, stelt Van Eck dat er meer prikkels zouden moeten komen. "We hebben jarenlang gepleit voor meer prikkels, enerzijds op momenten van overvloedige zon- of windopwekking, en anderzijds op momenten van netcongestie. Hoewel de prikkels groter worden naarmate de elektriciteitsvolumes toenemen, gaat het helaas nog niet snel genoeg. In landen als Duitsland en België zie je al regelgeving die veel meer stuurt op slimmer energiegebruik, iets wat in Nederland nog grotendeels ontbreekt," aldus Van Eck.

Ondanks alle uitdagingen rondom het elektrificeren van ons energiesysteem, wil Van Eck graag benadrukken  dat de uitdagingen waar we nu mee zitten voort komen uit het feit dat we het erg goed doen. Van Eck: "In 2014 waren elektrische auto's nog een zeldzaamheid; ze werden gewoon in het stopcontact geladen zonder slimme laadpaal. De dienstverlening rondom slim laden is de laatste zeven à acht jaar enorm gegroeid en het aantal zonnepanelen op daken is de afgelopen jaren enorm gegroeid. Hoewel we nu tegen uitdagingen aanlopen, moeten we niet vergeten dat deze voortkomen uit ons succes. We zitten in deze situatie omdat we het zo goed doen, maar er is nog steeds ruimte voor verbetering."