Er was eens een prins met een groot groen hart. Om zijn steentje bij te dragen aan een beter klimaat besloot hij zijn kasteel te gaan verduurzamen. Het lijkt wel het begin van een sprookje, maar dit verhaal is waar gebeurd. In Westerlo, Vlaanderen staat zijn veertiende-eeuwse kasteel en het wordt verwarmd middels aquathermie.

Het kasteel ziet er met zijn slotgracht en vele torentjes uit alsof het zo uit een sprookjesboek komt. In de slotgracht rond het kasteel werd vorig jaar een aquathermie-installatie geplaatst. Die moet op een energiezuinige en milieuvriendelijke manier bijdragen aan de verwarming van het kasteel.

Gietijzeren radiatoren
Prins Simon de Merode is de eigenaar van Kasteel de Merode in Westerlo. Hij woont in een deel van het kasteel en het andere deel wordt gebruikt voor de organisatie van evenementen en de ontvangst van bezoekers. Omdat het kasteel vooral in de winter veel toeschouwers ontvangt, maar ook een kunstcollectie herbergt, is een stabiele temperatuur belangrijk. Zeker ook om het monument in goede staat te houden.

Eerder werd het kasteel verwarmd met aardgas via een netwerk van gietijzeren radiatoren. Maar met het einde van het energiecontract in zicht zouden de voorschotten voor de gasnota astronomisch worden door de steeds stijgende gasprijzen. Als je de nota voor een gewone woning kent, dan kun je je wellicht voorstellen welke rekening de prins boven het hoofd hing. Hoogste tijd om over te schakelen naar een alternatief.

Drie warmtewisselaars in de slotgracht
Een kasteel uitrusten met moderne technieken is niet gemakkelijk. Gezien de erfgoedwaarde is niet alles toegestaan. Er werd naar verschillende alternatieven gekeken. Een klassieke lucht-water-warmtepomp viel bijvoorbeeld af in verband met de buitendelen en omdat het rendement niet voldoende was. Ook geothermie passeerde de revue, maar de kosten waren te hoog.

Het water in de vijver rond het kasteel wordt tijdens het hele jaar opgewarmd door de zon. Met drie warmtewisselaars onttrekken ze warmte uit de vijver. Omdat de warmtewisselaars op de bodem van de slotgracht liggen, zie je er ook niets van. De warmte komt via een gesloten systeem gevuld met water en glycol via 100 meter leidingen in de warmtepompen terecht. De benodigde afgiftetemperatuur bleek na een grondige analyse een meevaller. Met water van 45 tot 50 graden Celsius kon er voldoende verwarmd worden bij positieve buitentemperaturen. De gasketel vormt de back-up voor zeer koude dagen en warm tapwater.

Zeshonderd jaar oud
Bij zachte temperaturen als het water in de slotgracht opwarmt, zal de warmtepomp optimaal werken. Maar het systeem blijft ook werken als de temperatuur van het grachtenwater nauwelijks boven het vriespunt zit. De winst zit in het gegeven dat het veel minder energie vraagt om water via de warmtepomp op te warmen dan met stookketels en aardgas.

Het is de eerste keer dat deze techniek gebruikt wordt in een groot en zeshonderd jaar oud gebouw als dit kasteel. De uitvoerders van het project, studiebureau EXTRAQT uit Leuven en aannemer Eco-Technix uit Rotselaar, kunnen trots zijn. Ze wonnen hiermee de Techlink Award in de categorie renovatie.

Uitdagingen
Jan Denayer, medeoprichter van EXTRAQT: “Vanaf het begin geloofden wij in totaalconcept. Ondanks een zeer goede voorbereiding moesten we tijdens de uitvoering nog een aantal onvoorziene uitdagingen overwinnen en hebben we tijdens de uitvoering veel geleerd. Installatietechnisch was het voor ons de eerste keer dat we een warmtewisselaar te water lieten. Een correcte positionering van de wisselaars in het water gebeurde met een kraan, maar dit was in het begin even puzzelen om ervoor te zorgen dat alle lasverbindingen onder zo weinig mogelijk spanning kwamen te staan."

Ook vraagt het implementeren van dergelijke innovatieve technologie in een oud kasteel in het begin steeds wat afstelwerk zodat de gasketel goed samenwerkt met de warmtepomp en het afgiftesysteem. Dit is een kwestie van de gebouwkarakteristieken goed leren kennen. Maar dat verloopt uiteindelijk vrij vlot. Het concept is nu acht maanden operationeel en de eerste resultaten zijn bemoedigend.

En ze leefden nog lang en gelukkig
Prins de Merode blijft naar technologieën zoeken om het kasteel duurzamer te maken. Zo heeft het monument al dubbel glas en zijn ze momenteel bezig met het isoleren van het enorme dak. Ook komen er zonnepanelen te liggen op het dak van een van de schuren op het terrein. Een mooie duurzame toekomst voor het kasteel en zijn bewoners dus. En ze leefden nog lang en gelukkig.