Wat betreft onze warmtevoorziening kan Nederland veel leren van andere landen, vindt Annelies Huygen die onderzoek doet naar energiemarkten. In Nederland is warmte namelijk nogal duur en het is niet helemaal duidelijk waar dat door komt. Huygen pleit daarom voor meer transparantie, minder strakke regulering en het uitrollen van lage temperatuur warmtenetten, om op die manier duurzame en betaalbare warmte te verkrijgen.

Annelies Huygen is als onderzoeker van energiemarkten verbonden aan TNO en de Universiteit Utrecht. Tot zo’n zes jaar geleden hield ze zich vooral bezig met elektriciteit, maar momenteel ligt haar focus op de warmtetransitie. Als econoom en jurist van origine richt ze zich op de markt en regelgeving, maar daarbij heeft ze speciale aandacht voor consumenten en het buitenland.

Van voorloper naar achterloper
Belangrijk onderdeel van Huygens’ onderzoek zijn de Nederlandse energieprijzen. Ooit hadden we een van de laagste prijzen van Europa, maar ondertussen is onze energierekening veel hoger dan in andere landen, zeker voor warmte. “Je ziet dat consumenten hier vaak honderden euro’s per jaar meer kwijt zijn dan in bijvoorbeeld Zweden, Duitsland, België, Frankrijk en Denemarken. En we weten niet precies hoe dat komt, dus probeer ik dat te onderzoeken. Want het is toch gek, waarom zou warmte in Nederland veel duurder moeten zijn dan in andere landen?”

Huygen vertelt dat een van de oorzaken is dat onze tarieven voor warmte zijn gekoppeld aan de prijs voor aardgas, die de afgelopen jaren flink steeg. “Dus die tarieven zijn niet gebaseerd op de kosten van warmte, maar dat gaat gewoon mee met het aardgas. Bij de ACM moeten ze een formule invullen aan de hand van de aardgasprijzen en op grond daarvan bepalen ze wat hier de maximale tarieven zijn. Er zijn geen prikkels om tarieven flink lager te maken dan dit maximum.”

Huygen vermoedt dat onze hoge warmteprijzen ook te maken hebben met de manier waarop onze geprivatiseerde energiemarkt eruit ziet: “We hebben enkele grote bedrijven gemaakt, die markt is heel geconcentreerd en bovendien statisch. Dat maakt het voor nieuwe bedrijven lastig om de markt te betreden.”

Daarnaast zijn de warmteverliezen in Nederland hoog, Huygen vermoedt dat dat komt omdat wij niet zo efficiënt zijn en ander soort pijpleidingen gebruiken dan andere landen. “Bij ons is warmteverlies vaak tegen de 30 procent, van bron tot gebruiker. In Zweden is dat bijvoorbeeld gemiddeld 9 procent.”

Ook is de prijs voor warmte in andere landen meer gebaseerd op de kosten van de warmte zelf, vertelt Huygen. “In Denemarken heb je een stuk of 340 warmtebedrijven, die worden door de toezichthouder op een ranglijst van goedkoop naar duur gezet. Dus als jij veel hogere tarieven hebt dan een ander, dan komen je consumenten klagen. Altijd als je daar langsgaat bij een warmtebedrijf is het eerste wat ze zeggen op welke plek ze staan in die ranglijst en dat ze hun best doen om op een betere plek te komen. Iedereen kan op die manier warmteleveranciers goed vergelijken, wat voor de bedrijven een belangrijk prikkel is om de prijs omlaag te krijgen.”

Integreren warmte, elektriciteit en koeling
Warmte en elektriciteit moeten we volgens Huygen niet los van elkaar zien. We gaan uiteindelijk naar slimme systemen waarbij warmte, elektriciteit en koeling met elkaar geïntegreerd zijn.
“Ik zou veel liever zien dat wij het doen zoals in Denemarken, daar zijn vaak transvisies voor de gehele energievoorziening in wijken. Je ontwerpt dan een systeem waarmee je de hele wijk in een keer aanpakt” legt Huygen uit.

“Als ik kijk naar innovatieve projecten dan gaat het vaak over energieneutrale en -positieve wijken. Het idee is dat je zo veel mogelijk energie produceert in de wijk, dus warmte en elektriciteit. Overschotten worden opgeslagen, wat congestie voorkomt en zorgt voor goedkope warmte.” Huygen verwacht dat de rol van energiebedrijven daardoor ook zal veranderen “Die bedrijven zijn dan misschien niet meer de leverancier van energie, maar meer een medium dat mogelijk maakt dat je met elkaar energie kan opwekken en delen, en dat je productie en verbruik op elkaar kunt afstemmen."

Regels loslaten
Volgens Huygen hebben consumenten in Nederland nog maar weinig mogelijkheden om integrale energievoorzieningen te maken voor warmte, elektriciteit en koeling, bijvoorbeeld in energiecoöperaties. Bestaande regels werken zelfs beperkend voor consumenten. “Veel regulering om de consument te beschermen, houdt deze ook vast in die passieve positie. Dit is altijd gedacht vanuit een consument die zelf niet actief kan zijn. Dan mag die ook niks, en kan die zijn rol niet vervullen. Het is ook moeilijk om goede regels te maken, maar de wetgeving houdt moderne energievoorzieningen nu tegen. Als de wetgeving meer mogelijkheden zou bieden, komt er ook meer ruimte voor nieuwe initiatieven.”

Lage temperatuur warmtenet
In een modern energiesysteem horen volgens Huygen lage temperatuur warmtenetten. In het buitenland komen die steeds vaker voor, en die kunnen volgens haar ook in Nederland een belangrijke rol gaan spelen. Toch kiezen we hier nog vooral voor hoge temperatuur warmtenetten. Volgens Huygen hebben die verschillende nadelen en zijn ze bovendien een stuk duurder. Een belangrijk voordeel van lage temperatuur warmtenetten is dat ze modulair – dus stukje voor stukje – aangelegd kunnen worden.

In Nederland kiezen we volgens Huygen nog veel te weinig voor lage temperatuur warmtenetten “Wat wij doen is zeggen ‘deze huizen zijn slecht geïsoleerd, dus daar moet een hoge temperatuur warmtenet bij, want dat kan niet met lage temperatuur.’ Maar deze huizen moeten we op den duur tóch wel gaan isoleren.” Zo maak je huizen geschikt voor een lage temperatuur warmtenet, wat een behoorlijk aantal van de Nederlandse huizen ook al is. “Volgens Deltares is 60 procent van de huizen al geschikt. Begin daarmee, en ga daar moderne systemen aanleggen. En ga daarna langzaamaan steeds de moeilijkere wijken doen, dat zal door innovaties ook steeds makkelijker worden.”

Succesverhalen
Tegenover de minder goede ervaringen met warmtenetten in Nederland, zouden volgens Huygen ook de succesverhalen verteld moeten worden. “Je ziet dat er maar weinig draagvlak is voor de warmtetransitie. Ik denk dat je dat kan doorbreken door goede voorbeelden te hebben, bijvoorbeeld van projecten met lage tarieven.”

Voorbeelden van positieve ontwikkelingen ziet Huygen bij energiecoöperaties, die volgens haar een goede tegenkracht kunnen vormen op de markt. Ook ziet ze dat gemeenten in rap tempo kennis opbouwen nu duidelijk is geworden dat zij die warmtetransitie moeten gaan regisseren. “Je ziet wel echt die kiemen ontstaan, ook voor projecten met lage temperatuur warmtenetten. Dus ik hoop dat die wet- en regelgeving daar snel in mee gaat.”

 

Op de Studiedag Warmte in Wijken praat Annelies Huygen in een panelgesprek verder over het ontwerpen van een nieuw warmtesysteem voor de bebouwde omgeving.