De laatste weken is er veel aandacht in de media voor de kosten van warmtenetten voor huurders. Die zouden tegen de afspraak in, hoger liggen dan bij een vergelijkbare situatie op aardgas. Daarom zeggen woningcorporaties in verschillende steden te stoppen met het aansluiten van woningen op warmtenetten. Hoe nu verder?

In het Klimaatakkoord is afgesproken dat woningcorporaties als startmotor fungeren voor de warmtetransitie. En dat is een belofte die ze op veel plekken proberen na te komen, maar daar zitten wat haken en ogen aan. Want alle woningen moeten ook onderhouden en geïsoleerd worden, en er moeten extra woningen gebouwd worden. Dat kost allemaal geld. Woningcorporaties krijgen maximaal 5.000 euro SAH subsidie per woning, maar de gemiddelde kosten van het aardgasvrij maken van een woning, inclusief anders koken en inpandige kosten, zijn al snel het dubbele. In feite steken zij hun nek uit omwille van de goede zaak.

Terwijl de woningcorporaties soms zelfs hele wijken met woningen aanleveren om te zorgen dat de warmtetransitie gaat lopen, komen de particulieren nog niet in beweging. Alleen op plekken waar de subsidies dusdanig hoog zijn opgestapeld dat de kosten niet meer zijn dan een nieuwe cv, doen er particulieren mee. En dat begint te steken. Want even heel zwart wit: hoe langer het duurt voor de particulieren ook meegaan, hoe langer de kosten voor het warmtenet gedragen moeten worden door de aangesloten huurders.

En dan zitten ze ook nog met de beloftes aan hun huurders om ze mee te krijgen naar het warmtenet, die vervolgens niet waargemaakt worden. Ik snap best dat je dan een drastische stap wilt zetten. Maar in Amsterdam overzien ze niet helder wat de consequenties van hun acties zijn. Misschien is het over een maand, misschien is het over een jaar, maar over niet al te lange tijd, zullen de corporaties in Amsterdam door moeten met het verduurzamen van het vastgoed, en alle andere corporaties in Nederland met hen.

Maar deze als ophef aangeklede lobbyactie is een aanslag op het hele draagvlak voor warmtenetten, terwijl we hoe dan ook van het gas afgaan de komende jaren. Ik, en velen met mij, gaan morgen weer aan de slag om bewoners mee te krijgen richting aardgasvrij. Maar het zal weer lastiger zijn. Na deze golf aan media-aandacht, zal vooral zijn blijven hangen dat men voorlopig vooral op gas moet blijven. Wederom vertraging, terwijl klimaatverandering rustig doordendert.

Hoe nu verder?
Volgens mij zijn er zes stappen die er moeten worden gezet. Allereerst komt demissionair minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten nu met een spoedwet om de hoge vaste kosten te beperken, maar parallel daaraan werkt men ook aan de kostenplus systematiek in de nieuwe warmtewet. Als je die twee combineert ga je eerst uitrekenen wat de werkelijke kosten zijn, en wil men daarna toch een max zetten op het vastrecht.

Dat betekent dat er een bijdrage moet komen vanuit de overheid wanneer het vastrecht ergens boven een bepaald bedrag zit (want anders gaan alle warmtebedrijven kopje onder). Maar dan destimuleer  je de warmtebedrijven om een net efficiënt en rendabel te exploiteren. En dat terwijl je in de huidige wetgeving al werkt met een maximaal vastrecht. Heel apart. Ik ben benieuwd wat er uit die gesprekken komt.

Ten tweede moet er meer lijn komen in het split-vastrecht. Nu is er een veelheid aan verschillende soorten afspraken over de afkoop van vastrecht voor warmte voor huurders door de woningcorporatie. Het kan een percentage zijn, of een vast bedrag. Het kan per jaar gaan, of vooraf zijn afbetaald, het kan eeuwigdurend zijn, of voor een bepaald aantal jaar, of tot er een nieuwe huurder in de woning komt. Prijsdalingen worden altijd voor lief genomen, op prijsstijgingen is nooit gerekend. Welke zekerheid moet een huurder kunnen verwachten bij een overstap op warmte, en voor hoelang? Welke kosten kan een corporatie verwachten?

Ten derde kun je je afvragen of lagere warmtekosten voor huurders dé oplossing van dit probleem is. Woningcorporaties pleiten tussen de regels door, los van het split vastrecht, voor principieel lagere kosten voor warmte voor specifiek hun huurders. Maar is dat eerlijk?

Moeten woningeigenaren en vrije-sector-huurders meer betalen voor warmtenetten dan sociale huurders? Iedereen krijgt precies dezelfde warmte en service. Zou dit dan niet ook voor elektriciteit moeten gelden? En water? Boodschappen? Hoever trek je die lijn door? Ik zou zelf eerder pleiten voor een fatsoenlijk basisinkomen.

Ten vierde moeten we – waar mogelijk – voorkomen dat er grote schommelingen in de energierekening ontstaan. We hebben allemaal in 2022 gezien wat grote schommelingen in de energierekening voor gevolgen kunnen hebben, met kinderen die in de klas niet lekker werden van de honger omdat er geen geld meer was voor eten.

Hoe meer onverwachte kosten, hoe groter de kans dat bewoners de rekening niet kunnen betalen. Dat is niet fijn voor de bewoner, maar ook niet voor de energiebedrijven. Want die hebben ook liever klanten die de rekening wel kunnen betalen.

Ten vijfde moeten we ons meer realiseren dat de warmtetransitie een gezamenlijke opgave is. Geen enkele partij kan in zijn eentje van het gas af. In dit hele proces is goede samenwerking essentieel. Er gaan nog genoeg momenten komen waarop blijkt dat we achteraf tegen problemen aanlopen, dat de afspraken die gemaakt zijn, niet alle situaties dekken.

Dan kun je van tafel lopen, maar dat lastige gesprek moet toch een keer gevoerd worden. Want je kunt nu nog een keer een ronde ketels ophangen, alleen voor 2050 moet dat gas er toch uit. Blijf dus in gesprek. En als dat lastig is, ga dan terug naar een punt waar je elkaar nog wel vindt: in het samen strijden voor verduurzaming.

Ten slotte moet de huidige lobby niet via de landelijke media worden gespeeld. We maken graag een technisch verhaal van de energietransitie, maar alle benodigde technieken hebben we al. Het gaat primair over samenwerken, heldere communicatie en bewoners meekrijgen, want daar zit de echte uitdaging. Draagvlak ophalen, mensen bereid vinden om verandering te accepteren omwille van iets abstracts als klimaatverandering, is waanzinnig lastig.

Het Nederlandse journaille speelt ondertussen een actieve, doch weinig constructieve rol als het gaat om bewoners objectieve en relevante informatie verschaffen. Dus mocht je als partij niet gelukkig zijn met bepaalde ontwikkelingen, en het absoluut noodzakelijk vinden om grote krokodillentranen te plengen in de hofvijver, be my guest. Maar kijk wel even verder dan je neus lang is, en speel geen spelletjes met de media. Daarmee schiet je uiteindelijk ook jezelf in je voet.