20.000 huishoudens in de gemeenten Utrecht en Nieuwegein krijgen warmte geleverd uit de grootste warmtepomp van Nederland. Deze warmtepomp haalt restwarmte uit gezuiverd rioolwater en dient zo als nieuwe warmtebron voor het warmtenet. Deze vorm van aquathermie is een samenwerking van Eneco en Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden (HDSR). 

Het warme water, afkomstig uit douches, keukens, vaatwassers en wasmachines, wordt op een temperatuur van 12 graden Celsius in de winter tot ruim 22 graden in de zomer geleverd aan de rioolzuivering in Utrecht. Op deze plek haalt de warmtepomp dagelijks restwarmte uit ongeveer 65 miljoen liter gezuiverd afvalwater.

Waar warmte voorheen wegvloeide, kan deze nu op een duurzame manier worden gebruikt. De warmtewisselaar brengt de tempratuur van het afvalwater naar 75 graden Celsius, dit water wordt vervolgens geleverd aan het warmtenet. De watersystemen van het warmtenet en de rioolwaterzuivering blijven dus afzonderlijk van elkaar, alleen de warmte wordt overgedragen.

Nanda van Zoelen, bestuurder bij HDSR, reageert: "In onze rioolzuiverinsinstallaties zuiveren wij het afvalwater van onze inwoners en bedrijven; een proces dat dag en nacht doorloopt. Het is mooi dat vanaf nu de warmte in dat gezuiverde afvalwater nuttig gebruikt gaat worden, voor de verwarming van zo’n 20.000 huishoudens. Door deze nieuwe toepassing zijn veel minder fossiele brandstoffen nodig. Hier zijn we natuurlijk erg trots op, want zo dragen we bij aan een duurzame en circulaire maatschappij.” 

Op het systeem zijn ook vijf warmtebuffers aangesloten, waarin warmte wordt opgeslagen. Zo kan er op momenten dat er veel, duurzame en goedkope, stroom uit zonnepanelen en windmolens beschikbaar is warmte worden opgewekt en op een later moment worden gebruikt. Dan zijn er ook nog twee elektrodeboilers die water opwarmen met stroom die ‘over is’, en zo goedkope (of zelfs negatieve) stroomprijzen gebruiken om water op te warmen.

Warmte uit het rioolwater als warmtebron gebruiken zou twee voordelen hebben volgens Karen de Lathouder, Chief Operating Officer Assets bij Eneco. “Twee ambities lossen twee problemen op. HDSR wil niets weggooien en wij willen graag duurzame warmte gebruiken.”

Ideale locatie
Dat deze samenwerking, tussen de gemeente, de Provincie Utrecht, het Hoogheemraadschap en Eneco, kan plaatsvinden heeft te maken met de gunstige ligging van het rioolwaterzuiveringssysteem. Dat ligt namelijk dicht bij het warmtenet, een vereiste om een systeem als dit efficiënt te kunnen laten werken. Daar komt bij dat dit een redelijk grote rioolwaterzuivering is, waardoor er veel warmte beschikbaar is uit het rioolwater.

De samenwerking is geïnitieerd door Eneco, vertelt Koen Gommers, city manager bij warmtebedrijf Eneco in Utrecht. Zij deden namelijk onderzoek naar de mogelijkheden van het gebruiken van rioolwater als warmtebron en benaderden daarom HDSR. Daarbij hielp het dat dit Hoogheemraadschap duidelijke duurzaamheidsambities en strategieën heeft, zegt Gommers. Een project als dit kost volgens hem wel veel tijd, in 2017 werd het eerste contact al gelegd.

Een ander voordeel in dit project is dat het warmtenet in Utrecht en Nieuwegein er al lang ligt. Het is zelfs het oudste warmtenet van Nederland en ligt er al sinds 1923. Dit warmtenet blijft dus gewoon gebruikt worden, maar krijgt een nieuwe, duurzamere, warmtebron toegevoegd. Andere warmtebronnen waar dit warmtenet gebruik van maakt zijn (rest)warmte van elektriciteits- en gascentrales en van biomassa.

Gommers vertelt dat deze grootste warmtepomp van Nederland eigenlijk bestaat uit vier kleinere warmtepompen, die samen de grootste warmtepompcapaciteit (in bebouwde omgeving) van Nederland vormen (27 megawatt). Volgens hem zal het record niet snel verbroken worden, door de grote capaciteit van dit rioolwaterzuiveringssyteem, dat ook nog eens dicht bij het warmtenet ligt. Die combinatie is redelijk uniek.

Volgens Gommers merken de huishoudens die gebruikmaken van het warmtenet er eigenlijk niets van, in de woningen zelf hoefden geen aanpassingen gedaan te worden. Daarnaast zijn volgens hem de kosten goed doorberekend en zal de energierekening van bewoners vergelijkbaar uitvallen als voorheen.

Dit systeem in Utrecht en Nieuwegein is de eerste op deze grote schaal in Nederland, maar soortgelijke systemen zullen naar verwachting zeker ook in andere steden gaan opduiken, want ook in bijvoorbeeld Rotterdam en Den Haag zijn locaties waar waterzuiveringslocaties en warmtenetten dicht bij elkaar liggen. Volgens Van Zoelen is de opening van deze warmtepomp dan ook de start van een verdere uitrol voor andere warmteprojecten.

Tenslotte is Utrecht een stad die goed gebruik moet maken van dit soort warmtebronnen, zegt Lot van Hooijdonk, wethouder bij de Gemeente Utrecht. Volgens haar is de warmtetransitie een kwestie van ‘kralen rijgen’ van verschillende warmtebronnen:  “Wij zijn geen industriële stad, dus we hebben niet veel restwarmte. Die moeten we dus op verschillende manieren zoeken. Dit is één zo’n kraal in kralenketting.” Dit kunnen warmtebronnen zoals aquathermie zijn, maar ook restwarmte van datacenters, oppervlaktewater of geothermie.

30.000 ton CO2-besparing
Eneco, HDSR en gemeenten Nieuwegein en Utrecht hebben een gedeelde ambitie om klimaatneutraal te worden. De samenwerking brengt nieuwe mogelijkheden tot verduurzaming in kaart, waardoor het bereiken van de doelen steeds een stapje dichterbij komt. Zo zorgt de nieuwe warmtepomp voor een jaarlijkse CO2-besparing van 30.000 ton. Daarnaast lopen er ook plannen om in een ander deel van Nieuwegein gebruik te maken van een soortgelijk warmtesysteem.

De Lathouder: “De samenwerking met Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden maakt het mogelijk om warmte circulair in te zetten. De warmte die mensen thuis verbruiken, gebruiken wij weer opnieuw om huishoudens te voorzien van nieuwe warmte en warm water in huis. Zo kunnen we warmte heel goed verduurzamen en versnellen we de energietransitie.”