Om alle woningen in Nederland uiteindelijk van het gas af te krijgen, zullen er de komende jaren grote stappen moeten worden gezet in innovatie en techniek. Een van die technieken is het bodemnet, waarbij warmte uit de wordt gebruikt om huishoudens te voorzien van warmte. In Wierden wordt momenteel gewerkt aan het aanleggen van het eerste bodemnet met verticale warmtecollectoren, die onderling met elkaar verbonden zijn.

In Wierden worden twintig appartementen aangesloten op acht bodemlussen van maar liefst 200 meter diep, om met behulp van warmtepompen de huizen van warmte te voorzien. Het pilotproject is een samenwerking tussen woningcorporatie Reggewoon, projectontwikkelaar Uiteigenbodem en netwerkbedrijf Cogas.

Boris Konings, specialist duurzaamheid bij Reggewoon, licht toe wat het project zo bijzonder maakt: "De eerste innovatie zit in het samenwerken van bodemlussen in een netwerk, een unieke innovatie van Uiteigenbodem. Daarnaast hebben we een juridische innovatie ontwikkeld om het netwerk toegankelijk te maken voor woningen in gedeeld eigendom, waarbij derde partijen kunnen investeren waar wij dat als woningcorporatie niet kunnen. Tot slot hebben we een sociale innovatie geïntroduceerd: zorgen dat degenen die profiteren van de energietransitie ook bijdragen aan de kosten ervan."

Technische Innovatie
Dino Gaya Walters, een van de medeoprichters van Uiteigenbodem, legt uit hoe het – inmiddels gepatenteerde – concept van het bodemnet ontstond: “De inspiratie kwam eigenlijk door de uitrol van glasvezelnetwerken. Het idee is dat je een netwerk aanlegt, en als je voldoende aanvangspenetratie hebt, kun je de investering verantwoorden en kunnen mensen daarop verder aansluiten.”

Het bodemnet in Wierden bestaat uit acht bodemlussenlussen die warmte uit de bodem halen. De lussen gaan tot 200 meter diep en oogsten warmte van 3 tot 13 graden Celsius. De warmtepompen in de woningen verhogen deze temperaturen om de gewenste warmte te leveren. De lussen zijn onderling verbonden en vormen zo een collectief warmtenetwerk, waardoor het systeem een zeer hoge efficiëntie bereikt. Bovendien wordt door deze opstelling optimaal gebruik gemaakt van de ruimte. “De leidingen zijn ongeveer 4 of 5 centimeter in diameter en hebben de ruimte van ongeveer één stoeptegel nodig om de grond in te gaan”, aldus Gaya Walters.

Het bodemnet is eenvoudig uit te breiden en biedt de mogelijkheid om andere warmtebronnen, zoals restwarmte, te integreren. Dit kan vooral in dichtbebouwde gebieden voordelig zijn, stelt Gaya Walters. Een bijkomend voordeel is dat het systeem ook gebruikt kan worden voor koeling in de zomer. “Met dit systeem kun je ook koelen. In de zomer kan de energie uit de woningen weer terug de bodem in worden gebracht”, voegt Gaya Walters toe.

Juridische en sociale Innovaties
Een van de grootste uitdagingen bij het aanleggen van gemeenschappelijke warmteprojecten is de juridische kant. Woningcorporaties mogen bijvoorbeeld niet investeren in particuliere woningen. Rene Buvelot, mede-eigenaar van Uiteigenbodem, vertelt: “We hebben gezocht naar een manier om dit netwerk niet alleen voor ons te laten functioneren, maar ook voor woningen in gedeeld bezit. Dat was de uitdaging om het systeem groter uit te kunnen rollen.”

Gaya Walters legt uit hoe de drie samenwerkende partijen de rollen en het eigenaarschap van het bodemnet juridisch hebben verdeeld: "Het interessante aan dit project is hoe we het woninggedeelte, ingevuld door Reggewoon, en het beheer, onderhoud en de exploitatie van het netwerk, verzorgd door Cogas, hebben verbonden. Wij hebben zowel het woning- als het bodemnetgedeelte integraal ontwikkeld en ontworpen, in goede samenspraak met onze opdrachtgevers. De rol van Cogas is bijzonder relevant, vooral met de nieuwe warmtewet die publieke betrokkenheid bij dit soort netwerken belangrijker maakt. Cogas, als regionaal netwerkbedrijf in eigendom van de gemeenten, past perfect bij deze nutsvoorziening."

De afspraken die tussen de partijen zijn gemaakt over het eigenaarschap en de betalingenkunnen volgens Gaya Walters worden gekopieerd, zodat andere initiatiefnemers vergelijkbare projecten kunnen opzetten.

Om de warmtepompen en bodemlussen te gebruiken en bij te dragen in het profiteren van de energietransitie, betalen de bewoners van de appartementen vastrecht aan Cogas en hun elektriciteit nemen ze gewoon af bij hun energieleverancier. Cogas is eigenaar van het bodemnet en mag hiervoor de grond van gemeente Wierden gebruiken. Reggewoon heeft elk van de appartementen voorzien van drie zonnepanelen om de verhoogde elektriciteitsrekening te compenseren en is initiatiefnemer van de bouw van het bodemnet. Uiteigenbodem heeft het bodemnet ontworpen en laten bouwen en heeft daarnaast de juridische basis bedacht met daarin de afspraken tussen de verschillende partijen. 

Positieve reacties van bewoners
De bewoners van de appartementen reageren positief op het project. Veronique Arends, sociaal coördinator bij Reggewoon, legt uit dat er aanvankelijk wel wat vragen waren. Arends: "Er was onduidelijkheid bij de bewoners, omdat ze nu afhankelijk zijn van Cogas als netwerkbedrijf. Ze moesten hun energiecontract voor gas opzeggen en een nieuw contract voor warmte afsluiten bij Cogas, wat leidde tot vragen over het vastrecht. Deze vragen konden door Reggewoon goed worden beantwoord. Daarna was er, naast wat onzekerheid over het onbekende, alleen maar enthousiasme bij de bewoners.”

Volgens Konings is het een logische stap voor woningcorporaties om te investeren in dit soort pilots. “Wij moeten, net als alle woningen, in 2050 gasloos zijn. Maar met vijfduizend woningen kunnen wij niet wachten tot 2049 om te beginnen. Daarom starten wij eerder dan de gemiddelde consument, zodat we het benodigde geld jaarlijks kunnen reserveren en plannen kunnen maken, in plaats van alles op het laatste moment te doen.”

De samenwerking tussen verschillende partijen is een sleutelfactor in het succes van dit project. Dino Gaya Walters benadrukt de cruciale rol van de provincie Overijssel en de gemeente Wierden: “De provincie heeft een aantal jaren geleden een innovatie-aanbesteding gedaan, waarin ze partijen met innovatieve oplossingen hebben verbonden met potentiële opdrachtgevers.” Dit project laat zien dat lokale overheden een belangrijke katalyserende rol kunnen spelen in de energietransitie, door de juiste partijen bij elkaar te brengen en te ondersteunen.