Top van Onderop: burgerinitiatieven vormen tegenmacht die nodig is voor maatschappelijke democratie

20.11.2025 Evelien Schreurs

Op de Top van Onderop worden duurzame burgerinitiatieven in de schijnwerpers gezet. De initiatieven laten zien hoe energiecoöperaties, sport- of cultuurverenigingen of bedrijven lokaal duurzame impact kunnen maken. Tegelijkertijd wordt zichtbaar dat het belangrijk is dat juist dit soort initiatieven van bovenaf worden ondersteund.

Professioneel schaatser Ermee Visser zet zich in voor een duurzamere sportwereld en hoopt dat de volgende generatie de oorsprong van haar sport nog kan meemaken: schaatsen op natuurijs. Ook andere ‘toppers van onderop’ komen gedurende de dag aan het woord. Bijvoorbeeld Kees van Hummelen die aan zijn keukentafel een ‘geluidswal’ voor naast de snelweg ontwerpt, bestaande uit groen en zonnepanelen. En Nawfal al Jeburi vertelt hoe hij als duurzame docent zijn leerlingen inspireert om duurzame keuzes te maken, vooral in duurzame kleding.

Jongeren betrekken bij energiecoöperaties

Vaak zijn jongeren ondervertegenwoordigd in energiecoöperaties, terwijl ze just nieuwe ideeën met zich mee kunnen brengen. In een van de deelsessies vertellen een paar jongeren hoe zij betrokken zijn geraakt bij een energiecoöperatie en hoe andere coöperaties jongeren kunnen betrekken.

Het belangrijkste is om te zijn waar de jongeren ook zijn, zowel online als offline. Studies en studieverenigingen kunnen daarom een belangrijke ingang zijn. Bijvoorbeeld om een casus te laten doorrekenen door studenten. De meeste studies hebben hun curriculum online staan, daar kan je gewoon doorheen scrollen om te kijken of er een vak is dat aansluit bij jouw case.

Het panel adviseert om bovenal verder te kijken dan mensen die vast betrokken willen zijn bij de coöperatie. Voor jongeren werkt een stage van een paar maken goed of bijvoorbeeld een baantje van een halve dag in de week. Kijk bovendien niet alleen bij technische of organisatorische studies, juist studenten van sociale wetenschappen zijn nodig voor het sociale deel van de energietransitie. En durf het aan om ze vertrouwen en verantwoordelijkheid te geven.

Voor jongeren kan het helpen bij een energiecoöperatie een goede manier zijn om hun cv op te bouwen, maar het kan ook een manier zijn om aan te sluiten bij een community en bovendien is ondernemer zijn booming.

Junior klimaatspeech en klimaatbiecht

Eva en Max, kinderburgermeester en loco kinderburgermeester van Wageningen  richten zich in hun speech tot de wereldleiders. “Hebben jullie weleens echt naar een boom gekeken? Hoe iedere boom uniek is?” Volgens hen is het echt tijd om te stoppen met het kappen van gezonde bomen. “Want als we daar niet meer stoppen, sterven dieren zoals de axolotl uit”. “Beste wereldleiders, wij willen zoveel zeggen dat het niet in één speech past, maar denk tijdens jullie beslissingen ook aan ons.”

Vervolgens deed Herman Tjeenk Willink een duurzame biecht bij norbertijn Joost Jansen. “moeten we niet meer in de toon zitten van vinden we dit rechtvaardig? Wie zijn de slachtoffers van hoe het nu gaat? En wie profiteren er van klimaatverandering?” Zegt Tjeenk Willink.

Volgens hem is er geen gezonde groene democratie, zonder maatschappelijke democratie. De twee zijn van elkaar afhankelijk. “We leggen vaak problemen neer bij de politiek, maar dat is een naïeve gedachte.” Want voor verandering heb je druk van buitenaf nodig. Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van burgerinitiatieven. “Macht heeft tegenmacht nodig. En dat enthousiasmeert me vandaag. Dat die tegenmacht aanwezig is.”

Vissen in nieuwe vijvers

Om de energietransitie te laten slagen zijn veel mensen nodig. In een van de deelsessies wordt laten zien hoe er oplossingen worden gezocht voor personeelstekorten. Door meer op kwaliteiten te letten en minder op cv’s kan een brede groep aan zij-instromers worden aangesproken. Zij hebben misschien (nog) niet de juiste papieren of ervaring, maar wel de motivatie die nodig is om te leren. Ook kan kunstmatige intelligentie worden ingezet om bijvoorbeeld installatietijden te verkorten of geautomatiseerde gebouwinspecties uit te voeren.

Van energiecoöperatie naar energiegemeenschap

Er zijn in Nederland al veel energiecoöperaties: bij uitstek een manier voor burgers om deel te nemen aan de energietransitie. Veel coöperaties staan nog in de beginschoenen en leunen grotendeels op de inzet van vrijwilligers. Sommige coöperaties zijn al aan het professionaliseren. Energiegemeenschap rivierenland is zelfs een samenwerking van zeven lokale coöperaties. Zij werken samen, dat biedt energetische voordelen omdat bijvoorbeeld de opwek van zon en wind dan gecombineerd kunnen worden. Een energiecoöperatie of -gemeenschap hoeft geen winst te maken, maar kan genoegen nemen met de kostprijs. Wat lagere tarieven oplevert voor gebruikers: in ieder geval bij gelijktijdigheid van opwek en afname.

Bij het professionaliseren van energiecoöperaties spelen gemeenten een belangrijke rol, bijvoorbeeld door financiering en wat sturing geven. Tegelijkertijd is zo’n maatschappelijke motor belangrijk voor gemeenten voor bijvoorbeeld verduurzamingsprojecten en komen coöperaties bij mensen achter de voordeur waar dat voor gemeenten niet altijd lukt.

Bellen met Belém

Net als afgelopen jaar wordt er live overgeschakeld naar demissionair Minister Klimaat en Groene Groei Sophie Hermans en Klimaatgezant Jaime de Bourbon de Parme die op de COP30 aanwezig zijn namens Nederland.

Hermans vertelt dat ze de dingen die in Nederland spelen meeneemt naar de COP, maar ook dingen die ze daar hoort weer meeneemt naar Nederland. “Veel problemen die hier spelen, spelen ook in andere landen. Zo kan je van elkaar leren.”

In zijn afsluitende speech haalt voorzitter van het Nationaal Klimaat Platform Kees Vendrik de COP ook aan. Volgens hem brengen die klimaattoppen twee zekerheden mee: dat ze belangrijk zijn, hoe moeilijk het ook gaat. En dat de uitkomst ervan vaak tegenvalt. Want de wereld doet nog steeds niet wat er is afgesproken bij het akkoord van Parijs uit 2015.

Ondertussen is klimaat ook economie geworden, en ook bestaanszekerheid. Denk aan torenhoge gasrekeningen tegenover de weerbaarheid van een lokaal en flexibel energiesysteem. Maar we helpen elkaar door te kijken naar de vooruitgang die er al is: “Het allerzwartste scenario dat tien jaar geleden werd geschetst lijkt buiten beeld. Dat is, met alle beperkingen, vooruitgang.”