Van donderdag 6 tot en met zondag 9 juni wordt er gestemd voor de Europese verkiezingen. Nederland is 6 juni al aan de beurt. Het wordt vooral – weer – interessant om te zien hoe de verhoudingen tussen de Europese fracties – de zogenoemde families – eruit komen te zien en wat de koers van de volgende Europese Commissie gaat worden. Waar de vorige Commissie met ambitieuze energie- en klimaatplannen (de Green Deal) kwam, is het maar de vraag waar de volgende Commissie het zwaartepunt legt.

Dat er momenteel weinig aandacht is voor de Europese verkiezingen wijten veel mensen aan het recent gepresenteerde coalitieakkoord en de presentatie van Dick Schoof als potentiële minister-president. Het akkoord bleek de energietransitie weinig ambitie toe te wensen, maar kleedde het beleid ook niet zover uit als sommigen wellicht hadden verwacht.

Toch was de aandacht vijf jaar geleden ook bijzonder matig, toen bracht slechts 41,9 procent van de Nederlanders zijn stem uit. Daarmee staat Nederland onderaan de middenmoot, want in Slowakije was er al helemaal geen interesse, daar bracht slechts 24,7 procent van de stemgerechtigden zijn stem uit. In België lag dat percentage op 88,4 procent, maar België combineert de Europese verkiezingen met verschillende regionale verkiezingen en heeft een stemplicht.

Na afloop van de Europese verkiezingen zullen de staatshoofden en regeringsleiders in de Europese Raad een kandidaat-voorzitter voorstellen aan het Europees Parlement. In principe wordt hierbij naar de zogeheten spitzenkandidaat (lijsttrekker) van de grootste Europese fractie gekeken. Vijf jaar geleden was dit Manfred Weber van de Europese Volkspartij (EVP), maar na overleg kozen de staatshoofden en regeringsleiders voor Ursula von der Leyen, eveneens van de EVP.

De kandidaat-voorzitter kiest vervolgens potentiële vicevoorzitters en commissarissen, waarbij de regeringen van de lidstaten kandidaten naar voren mogen schuiven. Ook de potentiële kandidaten moeten worden goedgekeurd door de staatshoofden en regeringsleiders. De uiteindelijk genomineerden moeten hun visie komen verdedigen voor het Europees Parlement die de Europese Commissie in zijn geheel kan in- of wegstemmen Hoewel het Europees Parlement zeer ontevreden was dat niet Weber naar voren werd geschoven, ging het toch akkoord met Von der Leyen en haar team, dat nog heeft een ambtstermijn tot 31 oktober 2024.

Bij het kiezen van de 27 commissarissen moet rekening worden gehouden met de verkiezingsresultaten. Hoe groter de fractie hoe meer kandidaten het naar voren mag schuiven. Ook moet uit iedere Europese lidstaat uiteindelijk een commissaris leveren. De Nederlander in de Europese Commissie was Frans Timmermans, namens Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D), die als vicevoorzitters de belangrijke klimaatportefeuille kreeg. Later werd Timmermans leider van GroenLinks-PvdA en werd hij een herschikking in de Commissie opgevolgd door Wopke Hoekstra (EVP).

Welke partijen zijn er?
Naast de al genoemde EVP en De Groenen/Vrije Europese Alliantie zijn er nog een aantal fracties in het Europees Parlement. Dit zijn Renew Europe, De Groenen/Vrije Europese Alliantie, Identiteit en Democratie (ID), de Europese Conservatieven en Hervormers (ECR) en Linkse Fractie – GUE/NGL (The Left). Wat willen de partijen?

Europese Volkspartij (EVP)
Vanuit Nederland zijn CDA en ChristenUnie bij de EVP aangesloten. Op het gebied van energie wil de EVP inzetten op Europese energiezekerheid en betaalbaarheid met een energie-unie, meer binnenlandse energie, een strategische importstrategie en grotere investeringen in een grensoverschrijdende energie-infrastructuur – zowel voor elektriciteit als voor waterstof. Dit zou volgens de EVP meer stabiele prijzen en consumentenbescherming moeten leiden.

Daarnaast wil de EVP MKB’ers meer financiële steun krijgen in het verduurzamen van hun activiteiten, Europese groene industriepolitiek voeren, een duurzame Europese energiemarkt ontwikkelen, via het Critical Raw Materials Initiative en handelsovereenkomsten de strategische autonomie op het gebied van kritieke grondstoffen vergroten.

De Duitse Ursula von der Leyen is dit keer ook de officiële spitzenkandidaat namens de EVP.

Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten (S&D)
Hoewel de fractie Progressieve Alliantie van Socialisten en Democraten heet, heet de partij – om het nog ingewikkelder te maken – de Partij van Europese Socialisten (PES). De PvdA is de enige Nederlandse partij die is aangesloten bij PES en S&D.

De S&D wil zoveel mogelijk vasthouden aan de Green Deal en wil een voortrekkersrol spelen in natuurbescherming en in de strijd tegen klimaatverandering. Hiervoor heeft de fractie vijf focuspunten op het gebied van energie en klimaat: de bestrijding van energiearmoede, de bescherming van het klimaat, het creëren van een energie-unie, de transitie naar een circulaire economie en het streven naar een rechtvaardige transitie.

De Luxemburger Nicolas Schmit is de spitzenkandidaat van de S&D. Hij is nu nog Europees Commissaris voor Werkgelegenheid en Sociale Rechten.

Renew Europe
De fractie Renew Europe bestaat uit drie partijen: ALDE, de Europese Democratische Partij en Renaissance. Vanuit Nederland zijn de VVD en D66 aangesloten. Renew Europe wil inzetten op een duurzame toekomst door het milieu te beschermen, handelsovereenkomsten te sluiten die banen in Europa veiligstellen, Europese normen en waarden exporteren, de volksgezondheid te verbeteren en een duurzame economie op te bouwen.

Concreet noemt de fractie dat het achter de ambities van het Akkoord van Parijs blijft staan, een ambitieuze EU-klimaatwet wil optuigen met effectieve instrumenten gebaseerd op technologische neutraliteit, de uitstoot van broeikasgassen met 55 procent wil hebben gereduceerd tegen 2030 en dat de EU uiterlijk in 2050 een netto-nuluitstoot bereikt.

Namens ALDE is Duitse Marie-Agnes Strack-Zimmermann de spitzenkandidaat, de Italiaan Sandro Gozi is dit namens de Europese Democratische Partij en de Franse Valérie Hayer namens Renaissance.

De Groenen/Vrije Europese Alliantie
De Groenen/Vrije Europese Alliantie bestaat – zoals de naam al suggereert – uit twee partijen: de Europese Groene Partij en de Europese Vrije Alliantie. GroenLinks is als enige Nederlandse partij aangesloten bij deze alliantie.

De Groenen/Vrije Europese Alliantie wil de EU nog dit jaar op koers brengen om de doelstellingen van de Klimaattop van Parijs te halen, waarbij de trends van het verlies van biodiversiteit en het gebruik van hulpbronnen worden aangepast. Hiervoor ziet de alliantie een duidelijke rol voor de publieke en private sector, waarbij de private sector moet worden gehouden aan bindende, duurzame due diligence.

De Nederlander Bas Eickhout en de Duitse Terry Reintke zijn samen spitzenkandidaat namens De Groenen. De Spanjaard Raül Romeva en de Duitse Maylis Roßberg zijn dit namens de Europese Vrije Alliantie.

Identiteit en Democratie (ID)
Op dit moment zitten er geen Nederlandse Europarlementariërs in de ID-fractie omdat het de PVV in 2019 niet lukt om genoeg stemmen voor een zetel te halen. Dat lijkt bij de komende verkiezingen wel het geval te zijn.

ID wil zich inzetten voor wat het ziet als de Europese identiteit, nationale soevereiniteit en democratische waarden. Daarbij heeft ID geen concrete visie op energie- en klimaatbeleid. Wel gaat de fractie op zijn website fel te keer tegen de Green Deal, die vol zou staan met dwaasheden.

Hoewel hij niet als spitzenkandidaat naar voren is geschoven, is de Italiaan Marco Zanni als president in de praktijk de leider van de ID-fractie.

Europese Conservatieven en Hervormers (ECR)
De ECR-fractie bestaat uit twee partijen: de Partij van Europese Conservatieven en Hervormers en de Europese Christelijke Politieke Beweging. De Nederlandse partijen SGP en JA21 zijn hierbij aangesloten.

Op het gebied van energie en klimaat wil de ECR het mondiale milieu beschermen tegen een te veroorloven prijs – wat het definieert als zonder onnodige en kostbare lasten – en het verlagen van de uitstoot via het Europese emissiehandelssysteem.

Ook ECR heeft niemand als spitzenkandidaat naar voren geschoven, maar de Pool Ryszard Legutko en de Italiaan Nicola Procaccini zijn de covoorzitters van de ECR-Fractie in het Europees Parlement.

Linkse Fractie – GUE/NGL
De Partij voor de Dieren is de enige Nederlandse partij die momenteel is aangesloten bij de Linkse Fractie – GUE/NGL. De fractie wil door middel van een ecologische transformatie richting een klimaatneutrale Europese Unie.

Daarbij stelt de Linkse Fractie – GUE/NGL dat het bbp een indicator is die weinig rekening houdt met sociale en ecologische gevolgen en dat gelijkheidscriteria en maatschappelijke, ecologische indicatoren daarom leidend moeten worden. Ook zouden de EU-doelstellingen voor het reduceren van broeikasgassen omhoog moeten naar 65 procent in 2030 en een klimaatneutrale Europese Unie in 2045.

De Oostenrijker Walter Baier is de spitzenkandidaat van de Linkse Fractie – GUE/NGL.

Overige partijen
Om verschillende redenen zijn BBB, FvD en NSC nu niet aangesloten bij een Europese fractie. Waar de FvD voorlopig niet bij een fractie lijkt te willen horen – of niet wordt toegelaten, zijn BBB en NSC nog te recent opgericht om al tot een Europese fractie te zijn toegelaten. Hoewel beide partijen verkennende gesprekken schijnen te voeren met verschillende fracties, is nog niet duidelijk waarbij zij zich willen en zullen aansluiten.