Het kabinet heeft het Actieplan Groene en Digitale Banen naar de Tweede Kamer gestuurd. Het plan heeft als doel om het tekort aan technisch geschoold personeel, voor zowel de digitale als de energietransitie, aan te pakken. Dit tekort drukt nu al een rem op de transities, maar heeft de potentie om de klimaatdoelstellingen onhaalbaar te maken. De technieksector reageert “zeer positief” op het plan.

Met het Actieplan wil het kabinet een cruciale voorwaarde voor de energietransitie en de digitale transitie veiligstellen: genoeg technisch personeel. “Het succes van deze transities hangt af van voldoende goed geschoolde mensen”, zo schrijven de zes betrokken ministers aan de Kamer.

Dat het Actieplan is voorbereid vanuit het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (Micky Adriaansens en Rob Jetten), het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Karien van Gennip en Carola Schouten) en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (Robbert Dijkgraaf en Dennis Wiersma) laat twee dingen zien. Aan de ene kant hoe belangrijk dit is voor de toekomst van Nederland en aan de andere kant hoe breed de impact zal moeten worden.

“Het groene banenplan is cruciaal voor de technieksector én voor de energietransitie. We hebben veel meer technische vakmensen nodig om alle warmtepompen en zonnepanelen te installeren”, zegt Doekle Terpstra, voorzitter van Techniek Nederland.

“Innovatieve energietechniek wordt bovendien steeds digitaler. We zitten dus óók te springen om ICT’ers die nodig zijn voor een productiviteitsstijging in de branche en een versnelling van de verduurzaming.”

Op basis van data van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) wordt het tekort halverwege 2022 geschat op 86.250 openstaande vacatures in de techniek en 35.950 in de ICT. Dit aantal kan tot 2026 oplopen tot 210.900 in de techniek en 58.300 in de ICT. Een enorme opgave, zeker aangezien dit alleen nog maar de technische vacatures zijn, maar ook een installatiebedrijf heeft bijvoorbeeld kantoormedewerkers nodig. Het aantal openstaande vacatures voor de energietransitie is vermoedelijk nog veel hoger.

Lees ook: Hoe groot is het technisch personeelstekort?

Technisch personeel vergrijst en de aanwas is onvoldoende
Om het technisch personeelstekort structureel op te lossen zet het kabinet in op vier pijlers: het verhogen van de instroom in het bètatechnisch onderwijs, het behoud en vergroten van de instroom in de bètatechnische arbeidsmarkt, een arbeidsproductiviteitsgroei, en het versterken van de governance en het tegengaan van versnippering.

Het tekort aan technisch personeel is relatief tijdelijk én structureel. Tijdelijk omdat – zo erkent het kabinet – maatschappelijke opgaven zoals de energietransitie te lang hebben stilgelegen en de economie aantrekt. Structureel omdat de beroepsbevolking al tijden vergrijst en de aanwas op alle technische niveaus onvoldoende is.

Te weinig mensen stromen in of laten zich omscholen en daarbij is het aantal mensen dat de opleiding voortijdig stopt te groot. Vooral vrouwen haken voortijdig af, omdat deeltijdwerken nog ongebruikelijk is en de werkcultuur vaak vrouwonvriendelijk is, dat begint al tijdens het leertraject en zorgt ervoor dat de sector zijn eigen personeelstekort vergroot.

Het tekort aan personeel zorgt ondertussen voor te weinig investeringen in innovatie en (financiële) arbeidsvoorwaarden en een hogere werkdruk. Dit leidt ertoe dat sommige technici stoppen met een beroep waar ze niet per se mee willen stoppen.

Sommige bedrijven weten hun tekorten nog op te lossen met buitenlandse technici, maar nu steeds meer landen serieus werk maken van de energietransitie wordt ook die potentiële visvijver kleiner en dreigt het tekort nog verder op te lopen. De pijlers versterken elkaar en vergroten het tekort, daarom pakken overheid, onderwijs en de technische sector deze ook gezamenlijk aan. Waarbij ze aangeven dat er geen snelle kortetermijnoplossingen zijn, maar het een kwestie is van de lange adem.

Micky Adriaansens, minister van Economische Zaken en Klimaat, en Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, schreven vorig jaar in een brief aan de Tweede Kamer uitgebreid al over de oorzaken van het technisch personeelstekort en hoe het Actieplan Groene en Digitale Banen er ongeveer uit moest gaan zien. Warmte365 schreef toen deze uitgebreide analyse over de achtergrond van het probleem.

Flinke investeringen én een cultuuromslag
Zowel de technische werkgevers als het kabinet hebben aangegeven om ook flink te gaan investeren om alle plannen waar te maken. Beide partijen leggen de komende tien jaar 50 miljoen euro per jaar in. Een totaalbedrag van 1 miljard euro. ”Daarmee kunnen we het tekort aan technici écht gaan aanpakken en de maatschappelijke uitdagingen voor ons land aangaan”, stelt Terpstra.

Dit zal bijvoorbeeld gaan naar vijftien publiek-private samenwerkingen in het beroepsonderwijs. Om de aansluiting van het beroepsonderwijs en de arbeidsmarkt zo te versterken wordt 210 miljoen euro uit het Nationaal Groeifonds toegekend.

Vanuit dit Groeifonds gaat er nog eens 100 miljoen tot en met 2028 naar het voorstel Toekomstgericht Bouwen. Hierin wordt gewerkt aan circulair bouwen en het beheren van infrastructuur.

Verder springen de LLO-katalysator, investeringen in praktijkgericht onderzoek en de sectorplannen wetenschappelijk onderwijs en onderzoek in het oog. Hier gaat respectievelijk 392, 100 en 150 miljoen euro naartoe. De focus ligt hierbij op meer bètatechnisch studenten en deze ook meer vertrouwd maken met de klimaat- en grondstoffentransitie.

De forse bedragen zijn een teken dat het kabinet en de technische organisaties het personeelstekort serieus nemen én serieus aanpakken. Maar belangrijker misschien nog wel zijn de niet-financiële afspraken. Om in te zetten op innovatie, een noodzakelijke cultuurverandering, 1.000 extra hybride docenten, een nieuw arbeidsmarktsysteem om mensen te laten instromen en behouden (de zogeheten Gouden Poort) en een tienjarig leer-, werk- en inkomensperspectief om de sector structureel aantrekkelijker te maken.

Technische organisaties zijn enthousiast
Techniek Nederland, Bouwend Nederland, Metaalunie, FME en WEENB presenteerden samen met werkgeversorganisatie VNO-NCW drie maanden geleden al hun Aanvalsplan Techniek. De partijen zijn “zeer positief” dat het kabinet zoveel van hun aanbevelingen heeft overgenomen. Andersom is het kabinet blij met de “belangrijke eerste stap” die de technische werkgevers daarmee hebben gezet.

Lees ook: Techniekbranches presenteren plan voor 60.000 extra technici

De technische werkgevers vinden het “buitengewoon goed nieuws” dat het kabinet hun investeringen wil verdubbelen. “Niemand kan dit probleem alleen oplossen. Dit vraagt nauwe samenwerking tussen ondernemers, overheden, onderwijsinstellingen en vakbonden”, aldus Terpstra.

Er klinkt één punt van kritiek. De organisaties vinden het een gemiste kans dat er weinig aandacht is voor een eventuele vakkrachtenregeling om technici uit andere Europese landen te verleiden. Duitsland kampt ook met een tekort aan technisch personeel en heeft wel zo’n regeling. Het kabinet lijkt echter te willen waken voor een Europese concurrentiestrijd, wat niet geheel onlogisch lijkt in het licht van de Europese klimaatdoelstellingen.