Voor de warmtenetsector is de crisis van het afgelopen jaar nog niet voorbij concludeert Ernst Japikse, CEO van Ennatuurlijk. Vriend en vijand van de aangekondigde nieuwe Wet collectieve warmte is het er wel over eens, de huidige stilstand van de markt is zeer zorgelijk voor een sector die eigenlijk meer tempo zou moeten maken. Daar komt nog bovenop dat de nieuwe Warmtewet vermoedelijk controversieel zal worden verklaard en er pas duidelijkheid kan komen als er een nieuwe kabinet is aangetreden.

Enige tijd geleden organiseerde Stichting Warmtenetwerk het Warmtenetwerk Jaarcongres. Toen stelde Japikse dat het crisisjaar eigenlijk uit zes crises bestaat. Het is crisis door de heftige discussie die de aankomende Warmtewet oplevert, de hoge energieprijzen, de fors vertraagde woningbouw, de dure lonen en materialen, klanten die hun eigen problemen hebben en de steeds hogere opwarming van de aarde met alle gevolgen van dien.

Als CEO van één van de grootste warmtebedrijven in Nederland heeft hij hier dagelijks mee te maken. “Het klimaat blijft hierin de belangrijkste uitdaging en de grootste crisis omdat het overkoepelend is. Voor de Warmtewet, de hoge prijzen en de lastige economische situatie komen wel oplossingen, maar er gaan nu onherstelbaar dingen kapot aan ons klimaat. Dat is voor velen tegelijk een belangrijke drijfveer, ook voor mij.”

Desondanks zorgde een mededeling van Rob Jetten, inmiddels demissionair minister voor Klimaat en Energie, over de aankomende nieuwe Warmtewet voor een hoop onrust gezorgd in de warmtesector. En die onrust heeft zich vertaald in stilgevallen warmtenetprojecten.

Lees ook: Strijd om warmtenetten nadert kookpunt, Jetten wil energiebedrijven op afstand

In aanloop naar de nieuwe Warmtewet maakte Jetten vorig jaar bekend dat hij wettelijk wil vastleggen dat warmtenetten in publieke handen komen. Private warmtebedrijven mogen een deel van de kritieke warmte-infrastructuur bezitten, maar een publiek bedrijf zal altijd een meerderheidsaandeel moeten hebben in een warmtenet.

Stilstand is achteruitgang
Volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten wordt hiermee “voorkomen dat marktmonopolisten de dienst uitmaken op vitale infrastructuur”. De drie grootste warmtebedrijven in Nederland Eneco, Ennatuurlijk en Vattenfall reageerden vol onbegrip en legden de ontwikkeling van hun warmtenetten stil.

“Een warmtebedrijf, publiek of privaat, moet gewoon een beter aanbod doen richting potentiële consumenten dan alle andere alternatieven. Ik begrijp wat er wordt bedoeld met het monopolistische karakter van een warmtenet, maar de concurrentie bestaat tussen verschillende systemen en technologieën”, stelt Japikse.

De ontstane situatie is vooral zorgelijk, want het verlamt de markt. Er gebeurde al te weinig om de doelstellingen uit het Klimaatakkoord te halen en nu gebeurt er nog minder. Waar we eigenlijk tempo moeten maken, wordt er nu nauwelijks gebouwd en de val van het kabinet gaat het alleen maar verder vertragen.”

Nu het kabinet is gevallen zullen de Kamercommissies adviseren welke onderwerpen zij controversieel zouden verklaren. Op die onderwerpen willen zij dat het demissionaire kabinet geen beslissingen meer zal maken. De Tweede Kamer bepaalt vervolgens welke onderwerpen controversieel zijn. De controversiële onderwerpen zullen pas weer worden behandeld door de Kamers wanneer een volgend kabinet is aangetreden.

Afgelopen donderdag deelde minister Jetten nog een uitgebreide stand van zaken met de Tweede Kamer over de nieuwe Warmtewet. Ook daarin kwam het verplichte publieke meerderheidsbelang weer ter sprake. Het onderwerp leidde voor het definitieve wetsvoorstel al tot veel controverse. Japikse verwacht dan ook dat de nieuwe Warmtewet controversieel zal worden verklaard.

Lees ook: Jetten informeert de Kamer over de voortgang van de nieuwe Warmtewet, wat is de stand van zaken?

“De huidige versie moest nog langs de ACM, de Raad van State, de Tweede en Eerste Kamer, dus het is moeilijk in te schatten wat het uiteindelijk voor de sector gaat betekenen. Daarbij gaat dit de staatskas tientallen miljarden kosten. Maar hoe je het ook wendt of keert, juist de onzekerheid die nu boven de markt hangt zorgt voor verlamming, dat maakt dit ook een crisis. Er gaat nog genoeg discussie komen over de Warmtewet, maar ik hoop vooral dat er daardoor iets gebeurt waardoor we met z’n allen kunnen versnellen.”

Nuchter blijven kijken
Wanneer er een oplossing is gevonden voor de patstelling van de marktordening moet er nog een volgend probleem worden opgelost om tempo te maken. Het stikstofdossier zorgt voor een grote bouwimpasse die ook de warmtenetsector raakt.

Bij het aanleggen van warmtenetten voor de bestaande bouw wordt stikstof uitgestoten. Bij projecten voor nieuwbouw komt daar de stikstof van de bouwsector ook nog bij. Terwijl het aanleggen van warmtenetten voorkomt dat huishoudens met fossiele energie gaan verwarmen.

Een brede coalitie van bedrijven, van Greenchoice tot Shell en van Ennatuurlijk tot de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie, riep het kabinet eind vorig jaar op om de energietransitie prioriteit te geven bij de aanpak voor stikstofreductie. Deze projecten leveren op de lange termijn immers een bijdrage aan het oplossen van het stikstofprobleem en het herstellen van de natuur. Onlangs liet minister Jetten weten dat hij deze mogelijkheid laat onderzoeken.

Lees ook: Coalitie roept kabinet op om energietransitie prioriteit te geven bij stikstofreductie

“Als de oplossingen stikstof- én CO2-uitstoot voorkomen in de toekomst, meer dan bij de aanleg wordt uitgestoten, waarom zou zo’n oplossing dan niet kunnen? We moeten nuchter naar dit probleem blijven kijken, want in de huidige situatie krijgen we dingen gewoon niet voor elkaar. De wal moet het schip keren, anders loopt het vast”, aldus Japikse.

‘Er blijft veel onbegrip over onze verdienmodellen’
Wat niet helpt is dat eerdere creatieve oplossingen en uitzonderingen op het stikstofdossier de problemen juist groter hebben gemaakt. Zo heeft de Programmatische Aanpak Stikstof, of PAS-regeling, voorkomen dat Nederland in 2015 vastliep op het stikstofdossier, maar niet de uitstoot verlaagd.

Dat de politiek energieprojecten een uitzonderingspositie gunt op het stikstofdossier is daarom helemaal niet zeker. Daarbij is het vertrouwen in zowel de politiek als in de energiebedrijven erg laag. Niet onbegrijpelijk, maar ook niet geheel terecht vindt Japikse.

“Mensen horen verhalen over de hoge winsten van sommige energiebedrijven en politici haken daarop in en spreken er schande van. Vervolgens worden alle energiebedrijven over één kam geschoren, terwijl het fossiele energiebedrijven zijn die deze winsten maken. Terwijl de duurzame energiebedrijven de afgelopen jaren juist heel hard hebben moeten knokken. Er blijft veel onbegrip over onze verdienmodellen en vooral hoe de markt werkt.”

Dat warmtebedrijven  verplicht jaarcontracten in 2023 aan hun klanten moesten geven is hem daarom ook een doorn in het oog. “De prijzen lagen eind vorig jaar heel hoog en dat was het moment dat wij de prijzen voor 2023 vast moesten klikken. Ik heb daarom ook contact gehad met de Autoriteit Consument & Markt en het ministerie van Economische Zaken en Klimaat om te pleiten voor contracten met vaste kwartaalprijzen, maar die optie is er niet gekomen. Hadden we dat maar kunnen doen, dan hadden onze klanten nu een stuk minder hoeven te betalen.”

Tegelijk moet de duurzame energiesector volgens Japikse niet alleen naar anderen wijzen. “Energiebedrijven moeten hun imago verbeteren, beter uitleggen hoe ze werken en hoe hun prijzen in elkaar steken. Vorig jaar zijn met name de elektriciteits- en gasprijs tijdelijk omhooggeschoten en omdat de warmteprijs aan de gasprijs is gekoppeld, steeg ook die prijs enorm. Dat is het gevolg van een politieke keuze. Ik heb 3,5 jaar geleden al gezegd dat de gasprijs gecontroleerd omhoog moet en dat we eindelijk de echte prijs van gas gaan betalen.”

Met echte prijzen bedoelt hij dat de klimaatbeschadiging, die ontstaat door de CO2-uitstoot die aardgas veroorzaakt, niet of nauwelijks mee wordt gerekend in de gasprijs. Vanaf 2027 gaat dit veranderen omdat er dan emissierechten moeten worden gekocht voor CO2-uitstoot in de gebouwde omgeving.

Lees ook: Europees Parlement stemt met grote meerderheid in met Fit for 55

“Ik vergelijk het vaak met een blikje tomatenpuree. Je moet tomaten telen, oogsten, verwerken, verpakken, vervoeren en uiteindelijk het afval verwerken, en dat zou dan 29 eurocent kosten? Dat kan helemaal niet uit. We moeten alle daadwerkelijk gemaakte kosten gaan betalen en dat geldt ook voor aardgas”, stelt Japikse.

“Natuurlijk ontstaan er dan weer andere problemen. Voor sommige mensen zijn de echte gasprijzen gewoon niet te betalen. Die mensen moeten we ondersteunen zodat ze niet in de energiearmoede terechtkomen. Dat moet gerichter, want zo’n prijsplafond is uiteindelijk gewoon een fossiele subsidie.”

Hoeveel warmtenetten heeft Nederland nodig in 2050?
Het Expertteam Energiesysteem 2050 stelde enige tijd geleden dat elektriciteit de belangrijkste energiedrager wordt in het toekomstige energiesysteem. Grofweg deelt het expertteam het toekomstige energiesysteem op in 70 procent elektriciteit, 10 tot 15 procent waterstof en 10 tot 15 procent warmte en biomassa. In principe moet de warmtevraag volgens het expertteam zo elektrisch mogelijk worden opgelost.

Lees ook: Warmtevoorziening zal in 2050 grotendeels draaien op all-electric en lage temperatuur oplossingen

“Als warmtenetsector hebben we niet met een rekenmachine een exacte visie gemaakt op hoe groot de toekomstige warmtevraag zal worden en welk deel hiervan op een warmtenet zal worden aangesloten”, vertelt Japikse.

“Als ik even kort door de bocht mag zijn. Nu is nog maar 40 procent van ons huidige elektriciteitsverbruik hernieuwbaar opgewekt. We hebben best nog wel wat te gaan voordat we alleen die al hebben verduurzaamd. Laat staan als gasverbruik gaat vervangen door electricteit. Dan is er nog een hele lange weg te gaan. Er blijft volgens mij daarom meer dan genoeg ruimte voor ons om warmtenetten te ontwikkelen.”

Rond het verschijnen van het rapport van het Expertteam Energiesysteem 2050 verscheen er ook een scenariostudie van Netbeheer Nederland. De netbeheerders zien vier ontwikkelpaden voor het Nederlandse energiesysteem, waaruit zij schatten dat 60 tot 75 procent van alle woningen in de toekomst verwarmd zullen worden met een warmtepomp.

Lees ook: 60 tot 75 procent van alle woningen worden in de toekomst verwarmd met een warmtepomp

“Zoveel elektrificeren lijkt me niet realistisch. Die hoeveelheid stroom door onze elektriciteitskabels laten gaan? Hoeveel netcongestie hebben we nu al wel niet. De netbeheerders werken zich het snot voor de ogen om dat op te lossen. Tegelijk zeggen ze ook dat we nog heel lang congestie zullen hebben. Het is niet voor niets dat ze zelf aangeven dat warmtenetten een belangrijk onderdeel van de toekomst is”, stelt Japikse.

“Uiteindelijk is de exacte energiemix ook weer niet zó belangrijk. We hebben veel verschillende bronnen nodig voor een economisch verantwoorde toekomst. De technologieën die we daarvoor nodig hebben, kunnen in de toekomst ook weer heel veel goeds betekenen voor de Nederlandse economie.”