Het leed van de Groningers is structureel onderschat, dat is de belangrijkste conclusie die de parlementaire enquêtecommissie Groningse gaswinning trekt in het snoeiharde rapport Groningers boven gas. De Nederlandse overheid en de NAM, de joint venture van Shell en ExxonMobil die het gas won, hebben volgens de commissie daarom een ereschuld aan de Groningers. Om die af te lossen eist Groningen de (financiële) middelen om in 2035 de eerste aardgasvrije provincie van Nederland te zijn.  

Het Groningse gas leverde de Nederlandse overheid en de NAM, de joint venture van Shell en ExxonMobil die het gas won, dusdanig veel winst op dat zij nauwelijks oog hebben gehad voor de risico’s voor de mensen in Groningen. “Geld is dominant bij besluiten over gaswinning”, aldus de commissie.

Ook over het ministerie van Economische Zaken, de topambtenaren en oud-ministers Henk Kamp en Eric Wiebes, minister-president Mark Rutte en zelfs betrokken wetenschappers is de commissie bijzonder negatief. Zij hebben nalatig, laakbaar, en bijzonder kwalijk gehandeld en de ontvangen signalen stelselmatig genegeerd.

Zestig jaar Groningse aardgaswinning heeft de Nederland staatskas 363 miljard euro opgeleverd, waarvan minder dan 1 procent in Groningen is geïnvesteerd. “Groningen voelde zich niet alleen een wingewest, maar was een wingewest”, stelt Nationaal Programma Groningen.

Lees ook: Gas boven Groningers

“De Groningers hadden altijd gelijk over de gevolgen van de gaswinning. Groningers zijn genegeerd en geld heeft altijd voorop gestaan”, aldus staatssecretaris van Mijnbouw Hans Vijlbrief. Terwijl het leven, het welzijn en de woonomgeving van tienduizenden Groningers ernstig geweld is aangedaan.

Compensatie-eisen focussen zich op energietransitie
In een persconferentie in Den Haag zetten René Paas, commissaris van de Koning in Groningen, Koen Schuiling, burgemeester van Groningen, en Johan Remkes, voorzitter van het Nationaal Programma Groningen, uiteen wat in hun ogen een geloofwaardig antwoord van de Staat zou zijn op het rapport.

“Het moet vanaf nu volledig anders”, zei Paas. “Ik hoop dat het rapport van de Parlementaire enquêtecommissie ertoe bijdraagt dat onze inwoners het respect krijgen dat ze verdienen. Dat ze centraal komen te staan bij schadeherstel en versterking. Dat ze worden bevrijd uit een bureaucratisch doolhof. Dat ze gecompenseerd worden voor het leed dat hen is aangedaan. En dat zij en hun kinderen, de Groningers van de toekomst, kansen krijgen om te leven in een provincie die voluit meedeelt in de welvaart die gaswinning Nederland heeft opgeleverd.”

Meest in het oog springend is de eis om in 2035 de eerste aardgasvrije provincie van Nederland te zijn. Naast een betere aanpak van schadeherstel en versterking is dat ook gelijk de meest concrete compensatiemaatregel. “Wij doen geen kant-en-klaar voorstel. Zeker als het gaat om het toekomstperspectief, is essentieel dat Groningers zelf richting geven aan de vormgeving van hun provincie”, stelt Paas.

Een compensatiebedrag wordt daarom niet genoemd, maar wel een eis van minimaal 25 jaar extra steun vanuit de overheid. Wat ongeveer zou samenvallen met het moment dat Nederland klimaatneutraal zou moeten zijn.

“Na de enorme opbrengsten, waarvoor Groningen weinig terugkreeg, hebben Groningers er recht op dat de overheid investeert in hun toekomst”, zegt Schuiling.

“Het werken aan de leefbaarheid en voorzieningen in wijken en dorpen, investeren in de (mentale) gezondheid van Groningers, het werken aan een kansrijke toekomst van kinderen in het aardbevingsgebied, het aanpakken van energiearmoede en het gasloos maken van Groningen, zijn zaken die we snel moeten oppakken.”

Met het pakket aan compensatiemaatregelen zou de provincie meerdere vliegen in één klap slaan. Uit onderzoek van TNO blijkt dat in de provincie Groningen het aantal huishoudens dat in energiearmoede leeft zowel absoluut als relatief gezien erg hoog is.

Lees ook: ‘Om energiearmoede aan te pakken is lef nodig om écht keuzes te durven maken’

Ironisch genoeg zou een versneld afscheid van het aardgas daarmee ook energiearmoede versneld kunnen oplossen. Met meer financiële middelen voor de warmtetransitie kan de provincie meer huizen isoleren en van het gas af helpen, waardoor Groningers sneller kunnen profiteren van een lage energierekening.

Zo kunnen inwoners van de provincie Groningen worden gecompenseerd met energiebesparingen, zonder dat dit de overheid noodzakelijk heel veel extra geld zou kosten. Vanuit de overheid wordt de verduurzaming van de gebouwde omgeving namelijk al fors gesubsidieerd.

Rob Jetten, minister voor Klimaat en Energie, heeft immers al toegezegd het Nationaal Isolatieprogramma flink te gaan uitbreiden en hij wil dat gemeenten minstens de helft plus één aandeel krijgen in warmtenetten. De grootste verandering zou zijn dat de provincie Groningen hierin voorrang zou krijgen.

Ook de industrie moet aardgasvrij
Daarnaast wil Groningen extra investeringen in de regionale economie. Zo betoogde Remkes dat een derde van de windparken op zee ten noorden van Groningen moeten komen te liggen en dat er meer moeten worden geïnvesteerd in de netinfrastructuur, met name richting de Eemshaven.

Hoewel grote windparken voor de Groningse kust geen onderdeel zijn van het huidige kabinetsbeleid, zijn de investeringen in de regionale energie-infrastructuur dat wel. Noord-Nederland zal met het huidige beleid al in de eerste fase – vanaf 2025 – van de bouw van de waterstofbackbone worden aangesloten, inclusief opslag in zoutcavernes en elektrolysers.

Lees ook: Gasunie officieel aangewezen om Nederlands waterstofnetwerk aan te gaan leggen

Vanaf 2027 komt daar nog importcapaciteit van waterstof en industriële opslag van waterstof bij. Omdat de Groningers bewust geen concreet plan willen neerleggen is het onduidelijk in hoeverre dit al voorgenomen beleid onderdeel wordt van de compensatiemaatregelen en op welke termijn dit zou moeten. Met de gevraagde investeringen lijkt het de Groningers in ieder geval ook menens wat betreft het aardgasvrij maken van de industriële activiteiten en het ontwikkelen van een waterstofeconomie.

En nu?
De ernst van de problemen in Groningen is structureel onderschat, geld is dominant bij besluiten over gaswinning, leveringszekerheid is gebruikt als rookgordijn en de onveiligheid in Groningen duurt onacceptabel lang. Dat zijn de belangrijkste conclusies die de commissie heeft getrokken. Maar het doet ook aanbevelingen om verder te gaan.

Maak schadeafhandeling voor bewoners milder, makkelijker en menselijker, geef bewoners snel duidelijkheid over de versterking en bied toekomstperspectief aan de regio zijn de belangrijkste aanbevelingen. Groningen heeft nu zelf zijn gewenste richtlijnen gegeven, aan de politiek, Shell en ExxonMobil om een passend antwoord te geven om hun ereschuld.

Naast de ereschuld aan de Groningers zal de Tweede Kamer ook met het kabinet gaan debatteren over de algemene schuldvraag en welke gevolgen daaraan moeten worden verbonden. Minister-president Mark Rutte was vanaf de zwaarste aardbeving in de Nederlandse geschiedenis tot en met het heden eindverantwoordelijk, en hem wordt door de commissie aangerekend dat hij het probleem veel te lang heeft onderschat, verwachtingen heeft geschept en niet heeft waargemaakt en hierdoor geen wezenlijk verschil te hebben gemaakt. Het kabinet komt eind april met een formele reactie, daarna volgt het Kamerdebat.